VOL. 46 ISSUE NO. 3 OCTOBER DECEMBER, 2003, AIZAWL
- 1 - -
1. Editorial …………………………………………..……………………..…….. 2
2. Lawmthu sawina …………………………….……………………….…....…. 3
- President, AMFU Branch, Hortoki.
3. Pa Taima huang .………………………………………………….….…….…. 4
- Lalronghaka, vaimim ching hlawhtling kawmna
4. Thlai venhim dan …………………………………………………..……...…. 6
- James Lalsiamliana, APPO, Dte. of Agri.
5. Zokhaw nu leh kut hnathawh ……………………………….……..…. 15
- Rebecca Lalmuanpuii,
B.Sc(Agri.); M.Sc(Forestry).
6. Organic Manures siam dan …..……………………….……….…….…. 18
- R. Zoramthanga, AAIO, Dte. of Agri.
7. Tui khawl leh renchem thiam a ]ul takzet ta ..…….……..…. 23
- P.S. Laltlansanga, III yr. B.A,
Hrangbana College.
8. Rannung buh eichhetuten an eichhiat
dan leh a ven dan ……….………………………….………….…….…….… 26
- Tlangtimawia Zote, AEO
State Bio-Fertilizer Production Unit, Neihbawi.
9. Broad Bean (Vicia Faba L.) ............................................................. 29
- Judy K. Lalrinsangi, M.Sc(Agron) Dte. of Agri.
10. Eng nge kan chin ang …………………………………………….………… 32
- Changkima, Progressive Farmer, Zawlpui.
11. Nipui laia purun chin dan …..……………………………….…...……… 33
- Lalrinsangi, B.Sc.(Agri.); M.Sc. (Forestry),
Dte. of Agri.
12. Indegenous Soil and Water Conservation
practices and agronomic Measures for
Land Resource Development ………………………………………….. 36
- Shri. K. KAR, Kulikawn, Aizawl
13. KEIMAHNI …........................................................................................ 42
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
Editor
Dr. O. P. Singh
Director of Agriculture
(Drop Husbandry
& Minor Irrigation)
Joint Editors
H. Thankhuma
Dy. Director of Agriculture
(Extension)
R. Zoramthanga
AAIO
Directorate of Agriculture
Cir. Manager
Laldinpuii
S.D.A.E
Zoram Loneitu-a
thu chhuah duh nei
emaw, lehkha thawn
duh emaw chuan a
hnuaia Address-ah
thawn tur a ni.
Editor
ZORAM LONEITU
P.O. Box 098
Dte. of Agriculture,
Mizoram : Aizawl.
Pin - 796001
EDITORIAL
________________________________________________________________
A hmasain Zoram Loneitu chhiartu zawng zawngte leh kut hnathawktute Kumthar
(2004) chibai Editorial Board-in kan buk a che u.
Khawvel thil leh Pathian thua
pawimawh em em mai chu rinawmna hi a
ni tih kan hre tlang hle awm e.
Amaherawhchu, thil ]ha a ni tih hre reng
chung siin kan rinawm lo fo ]hin niin a lang
a.
Nitina kan hnathawhna hmunah te,
kan inchhung khurah te, ram leh hnam leh
Kohhran etc. ho ah te hian ringtu kan nih
angin rinawmna hi kan dah lal ber fo em?
tih hi zawhna lian tak leh pawimawh tak
mai a ni a. A chhan chu ringtu hlang awmna
nia inchhalte hi ringlotute'n min hmuh dan
han ngaihtuahin, khawvel thil tak pawhin
anmahni aia ]ha bika min hmuh loh thu an
sawi hriat tur a awm ]hin vang te, keimahni
(Mizo Kristiante) ngei pawhin mahni
rinawm lohna hre duh hauh si lova,
midangte rinawm lohna hmu thei viau te,
mahni rinawm lohna haider tlat te kan tam
em vang kan ti thei bawk ang a.
Ringtu hmasa Smurna khua Kohhran
te hnena Pathian thuchah ‘Thih thlengin
Rinawmin lo awm rawh, tichuan Nunna
Lallukhum ka pe ang che’ (Thup. 2:10)
kan hmuh hi a pawimawh em em a, kan
hnathawhna, kan thil tihna kawng
tinrengah nun chhuahpui tum ila,
changvawnah nei nghet tlat ila. Midangte en
lovin KEI HI’ ka rinawm em? tih hi kan
thupui lo ni thar ]heuh sela.
Pathian a rinawm a, chu rinawmna
chu kan rinawmna tur a ni tih hriain,
rinawmna hi ngaisang viau vek ila. Pathian
thu zawm ringtu, mi rinawm kan lo ni ang a.
Rinawm taka hna kan thawh chuan, kan lo
changkang chho zel ang a, kan lo intodelh
ang a; kan ram a lo zahawm dawn a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 2 - -
ALL MIZORAM FARMERS UNION (AMFU)
Branch : Hortoki, Mizoram.
To,
The Director of Agriculture
Government of Mizoram,
Subject : Lawmthu sawina
Ka pu,
AMFU Branch Hortoki hmingin chibai ka buk a che.
Tichuan ka pu, Dt 17
th
July ’03 khan i staff J. Lalsiamliana leh a staff/a
team ten kan buh kuangbai, kumthu, etc. in a tihchhiat a hmuna rawn endikin a thlawnin
Sprayer leh damdawi ]hahnem tawk tak min rawn pe a, kan lawm hle a ni.
Kan harsatnate min hriatthiampui a, min ]anpuitu Department of
Agriculture, Govt. of Mizoram leh kan sawrkar chungah AMFU Branch Hortoki hmining
lawmthu ka han sawi nawn leh a ni e.
Copy to : M.L.A., Kawnpui Constituency
Govt. of Mizoram, Aizawl.
I rintlak,
Sd/-
(LALRAMZAUVA NGENTE)
President
- 3 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
PA TAIMA HUANG
PU LALRONGHAKA,
VAIMIM CHING HLAWHTLING KAWMNA
Pu Ronghaka, S/o Tawna, Khawruhlian khua hian Khawruhlian a]anga Aizawl kawng
Km. 13 a hlaah ram ]ha tak neiin, thlai chi hrang hrang chingin a enkawl mek a. A vaimim
chin chungchangah amah i lo kawm teh ang.
(Z=Zawhna, Rova=Pu Ronghaka)
Z : Chibai Pu Nghak, i hnathawh dan
chungchangah han kawm chian che kan duh
khawp mai a, hun min siamsak thei angem?
Rova : Chibai le, ka hnathawh dante chu ka
thil sawi nuam tih ber a ni ang chu le! I duh
ang ang min han zawt la, ka theih angin ka lo
chhang dawn che nia.
Z : Vaimim hi uar takin i ching ]hin niin kan
lo hria a, engtik a]ang khan nge vaimim hi
tam thama i chin? Eng atana ching nge i nih?
Rova : Kum 2000 AD a]ang khan tam tham
deuh chuan ka ching ]an a, hralh sum atana
ching ka ni ber mai e.
Z : Engvanga Buh leh thlai dang ching lova
vaimim ching ta chiam nge i nih le?
Rova : Vaimim char hi Sorkarin ran chaw
atan a lei duh a, buh aiin a chin a lo
awlsamin a thar hun chhungte a lo rei lova,
thildang chin aiin a awlsamin a hlawk zawk
nia kan hriat vanga ching kan ni ber awm e.
Thlai dang dang chu kan huanah hian kan
ching tho a, buh chin aiah vaimim kan ching
ta zawk a ni.
Z : Nikum khan engzatnge i chin a,
engzatnge i thar? Tu hnenah nge i hralh a,
engzat rate-in nge i hralh?
Rova : Nikum 2002 khan Kg 10(sawm) ka
ching a, Quintal 15(sawm panga) ka thar a.
PIGFED-in Kg-ah Rs. 5.50 in a hmun kawng-
kamah min rawn leisak a ni.
Z : Kuminah pawh tam zawk chingin i seng
zo leh vek tawh niin kan lo hria a, Engzatnge
i chin a, engzatnge i thar chhuah?
Rova : Kumin 2003 hian Kg. 25 ka ching a, a
ro ]hiauin Quintal 40 (sawmli) ka thar a,
PIGFED bawkin September thla tawp khan
Kg-ah Rs. 5.50 in an rawn la leh der tawh.
Z : Kg. 25 chu engtia zauah nge i chin?
Rova : Tin 2 (1 Ha) hmun velah a ni ange.
Z : Vaimim chi hi khawi ami nge i chin? A ]ha
bawkin i hria em?
Rova : Agriculture Department a]anga ka
lak a ni a, a ]ha viauin ka hria. Anmahni min
hrilhfiah danin a kawm te mahse a fang a
lianin a hlawk a, han nuaithlakin a fafu a te
- 4 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
rat mai a, a kawm te deuh te pawh a hlawk
tho a ni.
Z : I tha sen leh i sum lakluhte i chhutin
hlawkin i inhria em?
Rova : Vaimim chin hun chhung hi thla 4
bawr vel a ni a (May-Sept.). A vah, a hal leh a
tuh bakah vawi khat chauh thlawhin a
puitling mai a, a sengna leh a vuak nan tha a
lo ngai leh hlek bawk a, tha sen a tam lem lo.
Ka sum lakluh hian buh lei dawn ta ila phur
100 chuang ka lei thei dawn a lo ni a, hlawk
ve thawkhatah chuan ka inngai. Ka vaimim
hmunah hian hmarcha ka theh vek avang leh
a seng nawmna atan vawihnih chu lo thlo
chhuak ila duhthusam chu a lo ni. Tunah
hian vaimim sengna hmuna hmarcha leh
thingfanghma te enkawlin kan thlo fai leh
mek a ni.
Z : I vaimim hmunah hian tute nge hna
thawk che u? Hlawhfate i ruai em?
Rova : Hlawhfa ka ruai lova, ka fate pahnih
nen kan thawk a ni.
Z : Vety Department hian Kg-ah Rs. 7/- in an
lei duh reng an ti a, engvangin nge man man
zawka i zu hralh ve mai loh?
Rova : Vety hian Tanhrilah Kg-ah Rs. 7/-
chuan an lei duh ngei mai a, mahse, ro ]ha
tak (12% moisture) a ngai an ti a. An duh
ang a lo nih loh chuan keini Zopa tan chuan
buaina zakhua a nimai a. Chuvangin Rs. 5.50
a a hmuna min laksak hi kan tan a buangbar
thlak loh berah ka ngai.
Z : Nakkum lamah te Vaimim hi chin i la tum
ang em?
Rova : Nakkum 2004 pawh hian uar zawka
chin leh ka tum.
Z : Eng harsatnate nge i neih?
Rova : Vaimim chin kawngah chuan
harsatna ka nei hran lo. Pigfed-in Rs. 5.50 a
an lak theih chhung chuan harsatna awm lo
turah ka ngai.
Z : Sorkar Department lam a]angin rawn
phurpuitu leh ngaihventu che an awm em?
Thurawnte i dawng em?
Rova : Agriculture Department hian min
ngaihvenin min phurpui hle a, min bialtu
SDAO pawh min enpuiin a hmunah vawi 3
ngawt a rawn kal a, seng tawhsa khuh hulna
turin Silpoulin-te min pe a, Bialtu DAO leh a
thawhpuite pawn min phurpui hle a,
thurawn ]ha tak tak ka dawng reng bawk.
An chungah ka lawm hle a ni.
- 5 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
THLAI VENHIM DAN
(Integrated Pest Management)
James Lalsiamliana
A.P.P.O
Directorate of Agriculture.
Hmin hring eitu rannung ‘Thlai tichhetu’
1940 bawrah DDT etc. hman ]an
Mihring leh leilung tana pawi thei tur/Damdawi tam tak khap leh hman tlem
Tur hman tlem Integrated Pest Management (IPM)
IPM hmanraw hrang hrangte-
- Thal laiin leh lehphut tur
- Thlai chi hrisel leh fai hman tur
- Terrace leh Leiletah a khat tawka tui khung
- Thlai mamawh tawk tui leh lei]ha pek
- Huan/Lo vawn fai
- Thlai chi kûi
- Thlai chin thlak kual
- Thlai hrisello then fai
- Thlai sengna hun then/hal fai
- Kut hmanga rannung vai
- Thim hlima Lo/Huan sira meichheh
- Rannung ]angkai zuah e.g. Maimawm, Khuai, Daidep, Tuia cheng
rannung tam tak, Mawngchep, Saihmarthur, etc.
- Khawidang Trichogramma japonicum Lo a chhuah
- Thlai chi, Damdawi hmanga sawngbawl
- Loh thei lohah, rannung/natna puang thut etc. a nih chuan, mithiamte
rawn Chungin Tûr hman tur
- Thlai seng dawn hnaihah Tûr hman loh tur.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 6 - -
RANNUNG LEH NATNA LAKA BUH LEH THLAI DANGTE VENHIM DAN
(Integrated Pest Management in Rice and other Major Crops)
A. BUH/PADDY
Buh tichhetu rannungte:
Buh tichhetu rannungte hi hlawm lian tak tak 5-ah an ]hen theih a. Chungte chuan buh an
tichhiat dante lo thlir hmasa ila.
1. Buh hnah eichhetute (Defoliators)-
Buh hnah eichhetute hi chi hrang hrang an
awm a, chungte chu - Pangang te,
Keltelaimawm te leh khau te an ni. Heng ho
zingah hian pangang hian buhah chhiatna an
thlen nasa em em a ni.
Buh hnah eitu pangang hi chi hrang 10
chuang an awm a, chung zingah chuan buh
hnah khawrtu (Leaffolders) te, buh hnah
zialtu (caseworm) te leh buh kung rawttu
(cutworm leh armyworm) te hi a lar zualte
an ni a. Heng pangang te hian buh hnah an
bei berin buh hnah khawrtu hian buh hnah
chu a tlang ve ve pawt khawmin a rilin a ]hui
a, chutah a chhunga chengin buh hnah hring
chu a khel rang ]hin a. Buh hnah zialtu hian
buh hnah chu tawitea zialin a chhungah a
khawsa a, buh hnah a zial chu vah puiin chen
nan a hmang ]hin. Buh rawttute hi chu a
huhovin an khawsa ber a, buh chu a hnah
emaw, a vui emaw, a kung emaw te chu
rawtin an ei ]hin a ni. Buh chu an rawt
chhum loh pawhin an ei filh ]huau ]hin.
Heng pangang te hi a puitling chu
phengphehlep te reuh te te, lungphur
thlahtu kan tihte hi an ni.
Buh Keltelaimawm hi chi hrang 3 lai an
awm a. Rannung dum rin ren, buhfang tia
lek an ni a. Heng zinga a chimawm ber chu
Rice hispa an tih, a thlaa hling nei a ni. Buh
hnah hring chu an khel rang ruai ]hin a,
sarang ang maiin buh hnah chu a awm ]hin a
ni. A tui hi buh hnah hamdaah chuan
phumin a rawn keu hian buh hnah chu a
hreuh ]hin a (leafminer); chutah a ravm
puitlin in buh hnah hring chu a khel zui ]hin
a ni.
Khau chi hrang hrang hian buh an bei
ve ]hin a, a huhoa che tla chi ho hi locust an
ti. Khau ho hian vaimim leh faisa te, changel
leh mau hnahte hi an duh hle bawk a ni.
Khuangbai hi an chimawm zualin, buh hmui
hi an duh bik a, buh hnah an rawt mai bakah
buhvui ]antir hi an seh hawng a, a chhunga
mi an ei fai vek ]hin.
2. Buh kung nget (Stem borers)- chi
hrang hrang an awm a, an thawh dan erawh
chu a inang tlangpui a ni. A puitling chu
lungphur thlahtu kan tih mai, phengphehlep
te tak te te hi an ni a. Buh hnahah chuan
tuiin, a lo keu chuan pangangah a lo chang a,
buh zikah lut thlain a kung lairil a eichhe
]hin a ni. Chumi hnuah buh kung
kawrawngah chuan buhchiuma changin a
rawn puitling chhova, a thlawk chhuak leh
- 7 - -
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
]hin. Hetia buhkung lairil an eichhiat avang
hian buh zik chu a rawn ro a, awlsam takin a
pawh dawh theih ]hin a ni. Gall midge
pawhin buh peng chu hreuhin an ker chhe
]hin.
3. Buh hrik (Leaf & Plant hoppers and
aphids)- Buh hrik te hi rannung te reuh te
te, perh kat nalh nalh thei, thereng te reuh te
ang tak, (leaf and plant hoppers) an ni a.
Buhfang ai maha te an ni. A hringte, a ukte, a
varte, a dum leh vara ]ialte an ni. Hmui zum
tak an neiin chu chuan buh peng hrang
hrang a]angin a tuihnang an dawt ]hin. Hei
vang hian buh hi a ro ]hawt ]hawt thei a ni.
Thosiin mihringa malaria hrik an pudarh
ang hian thlaiah virus natna an pudarh thei a
ni. Buh hrik chikhat, hrikhru ang tak
(aphids) hian buh kung bulah te
bawrkhawmin buh kung tuihnang an dawt
ve bawk ]hin.
4. Buh vui dawt/zuktu (Grainsucking
pests)- Thlangdar sei zit zet, a hringuk
lampang (rice bugs) te hian buh vui ]antir, a
la sakhal hma hian buh vui chu an zukin a
tuihnang an dawt a, buhfang dep/buhsi leh
buhfang phel/pumlo tam tak a awm phah
]hin a ni. Chhunah chuan buh hnah
hnuaiahte an tawm bo daih ]hin a, rannung
te tak te an nih avang hian hmuh fuh har tak
an ni. Thlangdar chi khat, rice bugs aia te leh
tawi zawk, stink bugs an tih hi a awm bawk
a. Heng ho pawh hian buh vui ]antir chu an
zuk ve ]hin a ni.
5. Buh zung tichhetu (Soil Pests)- Buh
zung hi tlumpi (termites) te, vual (white
gubs) te, perhpawng chi khat (mole
cricket)te hian an eichhe ve ]hin a. Hetia an
ei avang hian buh kung chu an fere-in an thi
]hin a ni. Vual puitling hi sephung dum rin
ren a ni. Tin, buh hrik/kumthu (root aphids)
in buh zung hi an bei bawk ]hin a. Tlangram
buh hmunah an awm ]hinin, buh an beih
zungah chuan an bet tuar a, a tuihnang an
dawt ]hin a ni. Fanghmir ]henkhatin buh chi
tuh hlim an pu bovin an bukah an chhek
khawm bawk ]hin.
Buh natna lar zualte:
1. Blast - Buh phun sawn hlimah te, a pen
lai te leh a vui insiam dawn lai velin he natna
hi a rawn lang ]hin a. Buh hnahah chuan
Kaihbu ang tak, a sir tawn zum vatin a rawn
val thluah ]hin a, buh hnah chu a rawn ro ta
]hin a ni. Tin, buh chang leh a vui chawitute
pawh rawn lawng kualin awl takin a tliak
mai ]hin a ni. A fang insiam hmaa hemi
natna a rawn lan chuan a vui a chhuah ]ha
thei lo a ni.
2. Brown spot - Buh peng hrang hrangah
hemi natna hi rawn langin a rawn val thluah
]hin. Hemi val hi bial deuh a]anga sawl
deuhin a rawn awm ]hin. Hemi val hi rawng
eng deuhin a kah hual ]hin.
3. Bacterial leaf blight - Buh hnahah
chuan a dung zui zawngin a rawn rang ruak
ruak ]hin a, buh vui insiam ]an laiin hemi
natna hi a zual ]hin.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 8 - -
4. Sheath blight Buh kung chu tui
chimchinah a rawn lawng kual a, hei hi darh
zau zelin buh kung chu a rawn ]awih a, a
hnah te pawh awlsam takin a pawh dawh
theih ]hin a ni. Buhfang chu a si vek ]hin.
5. Tungro virus - Buh ]han a thu a, a
peng a tlem ]hin. Buh hnah chu a vial a, a
inherh deuh bawk ]hin a. A hnah upa lam
chu a chhip a]angin a engdalin a rawn
inthlak ]hin. Green leaf hopper-in he natna
hi a pu darh ]hin a ni.
RANNUNG LEH NATNA LAKA
BUH VENHIM DAN
1. Cultural and Agronomical practice:-
- Buh kan sengin leiseh chinah buh kung
chu tan chhum tur a ni. Hei hian buh kan
seng hnua rannung tui leh natna hri
chambangte a ti ziaawm thei dawn a ni.
- Leilet chu ]hal laiin hneh deuha
lehphut ni sela. Lei chhungrila rannung leh
natna hrite nisaah an inpho thi thei dawn a
ni.
- Buh chi hrisel hman hram tum tur a ni.
Kan buh chite chu nisaah ]ha taka pho tur a
ni.
- Buh chi chu damdawia sawngbawl a
]angkai a. Buh natna laka veng turin Captan
emaw, Dithane M-45 emaw, Bavistin emaw
(2-3 gram, a chi kg khat zel atan) a chi nen
nuaipawlh tur a ni a. Tin, rannung laka veng
turin Tricel (Chlorpyriphos) tuiah buh ]iak
phun sawn tur chu chiah tur a ni. (2 ml leh
tui litre khat). Hetia a chi sawngbawl hian
buh ]iak hlim/phun sawn hlimte chu natna
leh rannung lakah thlahnih chhung a veng
thei a ni. Tin, hetia buh chi kan sawngbawl
hian rannung ]angkai, buh hmuna awmte
kan venghim thei dawn a ni.
- Hlo fai taka then a ]ha a, tin, buhbi kar
pawh mumal tak a ]ha a ni.
- Tui leh lei]ha an mamawh tawk pek
tur.
- Buh seng hnu leilet a awl laiin emaw
buh nena chin pawlh atan Tel an]am emaw,
niger emaw behliang emaw chin hian
rannung ]angkai a tihpun phah thei a ni.
2. Mechanical practices :-
- Buh hnaha rannung tui leh pangang/
rannung te vai tur a ni.
- Buh kung hrisello, natna veite chu then
tur a ni.
- Buh kûi]tiah chu a hnah hmawr hleh/
]huai tur a ni.
- Buh hmuna hrui thluna buh hnah hruta
tih chetin buh hnah khawrtu leh zialtute chu
tih tlak ]hin tur a ni.
3. Biological practices:-
- Buh hmuna rannung tam takte hi
rannung ]angkai an niin buh eichhetu
rannungte an lo vai ve ]hin a. Heng rannung
te hi tihhlum loh hram hram tur an ni. Chung
rannungte chu maimawm chi hrang hrang
te, daidep te, tuia cheng ]hin rannung chi
hrang hrang te, Keltelaimawm/sephung
]henkhat (an hnungzanga val 6 leh 10 nei)
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 9 - -
te, khuai te, mawngchep te, khau (an taksa
let hniha sei ki nei) te leh rannung ]henkhat
mit lawnga hmuh hleih theih lohte an ni.
- Buh eichhetu pangang tam tak vai turin
Trichogramma japonicum, buh lununah
chuan chhuah ]hin tur a ni.
4. Chemical Control:-
- Rannung ]angkai tam tak buh hmunah
hian an awm ve avang hian tur hi chu a loh
theih lohah chauh hman tur a ni.
Rannung : Rannung thahna rte hian hna
an thawk chakin rei lote chhungin
rannungte hi an theh mai theih a. Tin,
rannung puang thut lakah te hian an ]angkai
em em a ni.
- Buh zung thlak ]antir, kûi tur chu Tricel
emaw, Dursban emaw (Chlomyripos) tuia
chiah tur a ni.
- Carbofuran emaw, monocrotophos
(Nuvacron) emaw hmangin gall midges te,
stem borers te leh thrips te ven tur a ni.
Carbofuran (Furadon 3G) hi buh kûina
hmunah chuan theh mai tur a ni a. Tin,
Nuvaron hi 2 ml/litre of water hisapin buh
]iak chu kah tur a ni.
- Buh phun sawn tur chu Tricel/
Dursban tuia chiah hian buh tichhetu
rannung tam tak a veng thei a ni. 2 ml leh tui
litre khat hisapah buh zung chu zankhuain
(12 hrs.) chiaha chutah phun sawn a ni a.
Tin, hemi rannung thahna tuia Urea tlem
pawlh hian darkar 4 lek chiah a tawk thei
tho a ni. Hetia sawngbawl hian buh chu
phun sawn a]anga thla hnih thleng buh kung
ngêt lakah hian an him thei a ni.
- Carbofuran (Furadon 3G) hi buh
phunna leilet biala theh hian rannung tam
tak lakah
buh a ven theih a ni.
- Buh tichhetu rannungte chu an tam dan
a zirin damdawi/tûr hi hman tur a ni a.
Hengte hi buh hmun atana hman turte an
ni:-
- Endosulfan (Endocel, Endotaf),
Monocrotophos (Balwan, Bilphos,
Nuvacron), Malathion, Metasystox, Carbaryl
(Sevin, Taffin), Chlorpyriphos (dursban,
Tricel), Carbofuran (Furadon, Difuron),
Neem (Multineem, Econeem) Dichlorvos
(Nuvan, Divap - 100) etc.
Buh natna:-
Blast natna laka buh veng turin
carbendazim (Bavistin) emaw, Tricyclazole
(Beam 75 W P) emawin buh chi chu nuai tur
a ni. Damdawi hi 2-4 gram leh buh chi kg
khat inpawlh a tawk.
Buha blast natna a rawn lan chuan
Mancozeb (Dithane M-45/Indofil M-45)
emaw, ediphenphos (Hinosan) emaw,
Carbendazim (Bavistin) emaw, 2 gram leh
tui litre khat chawhpawlha buh chu kah tur
a ni a, Tin, nitrogen (Urea) pek tlem tur.
Bacterial leaf blight a awm chuan
nitrogen (urea) pek tlem tur a ni a. Tin,
bawngek tuiin kah tur a ni.
- 10 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
Sheath blight natna laka buh veng
turin Carbendazim (Bavistin) gram 2 leh tui
litre khat chawhpawlha kah tur a ni.
Tungro natna buhin a vei chuan buh
kung hrisello chu halral a, nirogen (urea) a
bula buh kungte chu pek tur a ni a, tin,
carbofuran (Furadon) theh emaw, Nuvacron
emawa kah tur a ni. Hei hi hemi natna
pudarhtu rannung thah nan a ni.
Brown spot natna a awm chuan
Mancozeb, 3 gram/litre water-a kah tur a ni.
B. VAIMIM/MAIZE
1 Cultural practices:-
}hal laiin lei chu hneh deuha lehphut
nise. Leichhunga rannung leh natna hri
tawmte nisaah an inpho hlum dawn a ni.
Vaimim chu a par ]an chhoh a]angin tui
pek uluk hian a kung lawng/]awih natna
(stalk rot) lakah an him.
A chi tuh a]anga chawlhkar 2-3 leh
chawlhkar 6 naah thlawhfai ]hat tur a ni.
- A bi inhnaih luttuka tuh loh tur.
- Lei]ha a mamawh tawk pek ]hin tur.
- Tui tling theiloa siam tur a ni.
2. Mechanical practices :-
- Thlai hrisello chu paih ]hin a ni.
- Rannung/Pangang te chu vaia thah tur
a ni.
3. Biological control :
- Trichodenna@ 4 gram leh a chi kg khat
nuaipawlh hian leilunga natna hri lakah a
ven theih.
- Trichogramma chhuah hian a kung
nget lakah a ]ha.
4. Chemical control:-
- Rannung leh natnain vaimim chu a
bawm dan a zirin damdawi/tûr hi hman tur
a ni. Vaimim hmunah chuan heng
damdawi/tûr te hi hman tur a ni.
Rannung thahna - Endosulfan (Endocel,
Endotaf), Monocrotophos (Balwan, Bilphos,
Nuvacron), Malathion, Carbofuran (Furadon
3G, Difuron 3G), Metasystox.
Thlai natna damdawi - Carbendazim
(Bavistin, Akozim), Mancozeb (Indofil M-45,
Dithane M-45), Metalaxyl (Apron, Asalt,
Ridomil MZ), Thiram (Agrorum, Furam).
C. KAWMNEI THLAI/PULSES
1. Cultural practices:-
- }hal laiin lei chu uluk taka lehphut tur
a ni a, tin, a hma lama thlai kung seng
tawhna la ding te chu thenfai tur a ni.
- Thlai rulhut (nematodes) awmna
hmunah chuan bawngek lei]ha (FYM) ]awih
]ha tak emaw Neemcake emaw @500 kg/ha
theh tur a ni.
- Kawmnei thlai nilo, thlai dang nena
chin thlak (crop rotation) hian leilunga
natna hri awm tam tak, (thlai kung leh a
zung ti ]awih ]hin) lakah thlaite chu an him
thei a ni.
- Fur tui tlak hmain a chi thlak loh tur a
ni.
- Thlai a par a]ang phei chuan lo/huan
chu fai taka enkawl tur a ni.
- 11 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- Thlai chiin a ken natna hri ven nan
Thiram emaw, Carbendazim emawin thlai
chi chu nuaipawl tur a ni.
- Thlai chi chu Rhizobium nena
nuaipawlh hi kawmnei thlai hian an ngeih
em em a ni.
2. Mechanical practices:-
- Pangang leh rannung dangte chu vai a
tihhlum tur a ni.
- Lo/huan hmuna zana mei chheh hian
rannung tam tak an inrawhhlum thei a ni.
- Thlai hrisello chu lawr a halral tur a ni.
3. Biological control:-
- Rannung ]angkai tam takte kha zuah
hram hram tur a ni.
- Thlai chi chu Trichoderma nena
nuaipawlh hian thlai vuai leh ]awih (Wilt,
Seedling blight, etc.) natna lakah thlai an
him thei.
4. Chemical control:-
- Rannung thahna tur leh a natna
enkawlna damdawite hi a ]ul hle loh chuan
hman loh hram hram tur a ni. Kawmnei
thlaiah heng damdawi te hi a hman theih a
ni.
Rannung thahna - Carbaryl (Sevin,
Taffin), Chlorpyriphos, Endosulfan,
Monocrotophos, Malathion, Phorate (Phoril,
Thimet), Phosalone (Zolone Fenthion
(Lebaycid - 1000), Fenvalerate (Fencron,
Sumiciden).
Thlai natna damdawi - Carbendazim,
Thiram, Metalaxyl, Mancozeb.
D. HRIAK PAI THLAI / OIL- SEEDS
1. Cultural practices:-
- }hal laia lei chu hneh deuha lehphut
hian natna hri te, vual te leh rannung dang
tuite nisaah rawn inpho chhuakin an thi thei
a ni.
- Buh emaw, vaimim emaw nen hriak pai
thlai chu chin thlak ]hin tur a ni.
- A hmaa thlai sengna hnuhma te chu
halral ]hin tur a ni.
- Hriak pai thlai tichhetu, leaf miner-te
tlan atan Behlawi emaw, Bekang emaw
hmun ]henkhatah tlemte chin tur a ni.
- Thlai chi thlak a]anga ni 15-20 ah
thlawhfai ]hat hle tur a ni.
- Thlai hrisello chu then a, hralh tur a ni.
2. Mechanical practices:-
- Pangang leh rannung dangte chu vai a
tihhlum tur a ni.
- Thlai hrik (aphids) awmna ]angte chu
thena halral tur a ni.
- Thlai hrisello chu then a, halral tur a ni.
- Lo/huan hmunah chuan zana mei
chhehin rannung tam tak an inrawhhlum
dawn a ni.
3. Biological control:
- Rannung ]angkai ho kha zuah hram
hram tur a ni.
- 12 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- Trichoderma@ 4 gram/kg seed-a thlai
chi nuai hian thlai ]iak hlim ]awih natna
(seed rots/seedling rot) a ven theih.
- Neem rah den sawm theh hian rannung
leh natna ]henkhat lakah thlai an him thei a
ni.
4. Chemical control:
- Rannung-
- Vual laka thlai ven nan Chlorpyriphos
@ 12 ml/kg seed emaw, Quinalphos
(Bayrusil, ekalux, Quinaltaf)@ 25 ml/kg
seed emawin a chi nuai tur.
- Rannung thah nan hengte hi hman tur -
Endosulfan, Carbaryl, Quinalphos, Monocro-
tophos, Malathion, Chlorpyriphos, Carbofu-
ran, Phorate.
- Natna-
- Thlai chi leh a ]iak hlim ven nan
Carbendazim-in a chi nuai tur a ni.
- Thlai hnah val (spots, rusts) ven nan
Carbendazim (3g)+Mancozeb (2g), tui litre
khata pawlhin thlai chu kah tur a ni.
- Bacterial blight leh leaf spot enkawl
nan Agrimycin - 100 emaw, Streptocycline
emaw a kah tur a ni a, ni 15 hnuah kah nawn
leh tur a ni.
- Vut buak natna (powdery mildew) a
awm chuan Sulphur-in thlai chu kah tur.
E. ALU/POTATO
1. Cultural Practices:
- }hal nisat ]hat laiin lei chu hneh deuha
lehphut tur a ni a, hei hian lei chhungrila
natna hri leh rannung leh an tui inphumte
nisaah a pho hlum thei dawn a ni.
- Alu chi hrisel ngei lin tur a ni.
- Lei]ha an mamawh tawk pek hram
hram tur a ni.
- Alu linna tur chu ]ha takin a thlur
pawng siam tur a ni a. Alu chi chu ]ha takin a
inphum bo thei tur a ni.
- Alu chinna hmunah chuan a kum lehah
thlai dang, kawmnei thlai emaw, hriakpai
thlai emaw chin tur a ni.
- Alu lin laiin tui an mamawh tawk pek
hram hram tur a ni.
- Alu lin a]anga chawlhkar 3-na leh 6-
naah hlo fai taka thlawh a, a chi chu leia ]ha
taka rih vur tur a ni.
2. Mechanical practices:
- Vual leh rannung dangte chu vai ]hin
tur a ni.
- Alu hrisello leh hmelhemte chu
thenfai/paih tur a ni a. Alu chawh hnu
pawhin tih makmawhah neih tur a ni.
3. Chemical practices:
- Vual leh nematodes laka thlai veng
turin Carbofuran 3 G, leiah chuan theh ]hin
tur a ni.
- Alu kung sehchhumtu (cutworms) ven
nan, thlai chu Chlorpyriphos a kah tur a ni.
- Late blight leh early blight (alu kung
]awih natna) enkawl nan Mancozeb emaw,
Copper oxychloride emawin thlai chu kah
tur a ni.
- 13 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- Late blight natna hi a nasat a,
khawhnawn leh uapin thlai a chiah bawk
chuan Metalaxyl leh Mancozeb
chawhpawlhin thlai chu kah tur a ni.
- Bacterial wilt natna laka thlai veng
turin bleaching powder@ 12 Kg/ha, thlai chi
lin rualin theh tur a ni.
- Alu thar, dah]hat tur chu minute 20
chhung Mancozeb tuia chiah hian leilung leh
thlaia natna hri chambang ]hin lakah thlai
an him.
F. PURUNSEN/ONION
1. Cultural Practices:
- Buh leh vaimim nena purunsen chin
thlak hian purunsen chu natna (blotch)
lakah an ziaawm thei.
- Leilunga neem cake@ 200 Kg per ha.
theh hian nematodes leh leilunga natna hri
khawsa ]hin lakah thlai an him.
- Leilung ]ha taka lehphutah thlai chi chu
tuh tur a ni.
2. Mechanical Control:
- Thlai chu sprayer hmanga tui phuh
seng seng hian thirps (thlai bawmtu
rannung) inthlahpung tur a ven theih a ni.
- Thlai chi thlak a]anga thla khat leh a
chanve chhung chu thlai chinna hmun fai
taka enkawl tur a ni.
3. Biological Control:
- Trichoderma, 2 gram leh a chi
nuaipawlha chin tur a ni.
- Rannung ]angkai chi hrang hrang,
maimawm te, daidep te leh a dang dangte hi
thah loh hram tur a ni.
- Neem cake theh hi a ]angkai hle bawk a
ni.
4. Chemical Control:
- Thlai hrik (thrips) ven nan Endosulfan
(2 ml/tui litre khat) a kah tur a ni.
- Purun hnah rau natna (blotch/leaf
blight) ven nan Mancozeb a thlai kah tur.
- Smut natna laka veng turin thlai chi chu
Benomyl@ 1 gram/tui litre khata chiah tur a
ni. Trichoderma hman erawh chuan
Benomyl hi hman loh tur a ni.
- 14 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
ZOKHAW NU LEH KUT HNATHAWH
Rebecca Lalmuanpuii
B.Sc. Agri. M.Sc. (Forestry)
Kut hnathawh han tih hian mahni kutzal leh kutkawih ngeia kan thawh, heng - Lo/Huan
neiha enkawl te, Ranvulh te, Puan]hui te, Puantah te, Hnangtah te leh thildang kut
themthiamna ang chi hi a huam vek ah ngai ila, mahse, Mizoramah hi chuan a tlangpuiin
Zokhaw lama hmeichhiate hian lo/huan enkawlin ei kan zawng deuh ber a ni. Hahthlak leh
hrehawm pawh sawi lovin, eitur dehchhuah theihna leh nghei lova kan awm theihna a nih
avangin lo neih hi kan rilruah hmanlai a]angin a bet tlat tawh a, ]hahnemngai tak leh hah taka
thawh pawhin nghei lohna ang chauh a ni a, hlawkna leh changkanna hmuh tel tur a tlem hle a
ni.
Kum 2001 chhiarpui neih ]um khan
Mizoramah khua 787 vel awmin, zokhuaah
khaw 619 leh khawpuiah khaw 168 vel awm
anga hriat a ni a. Chutah chuan a pumpuiah
mihring 891058 (nuairiat singkua sangkhat
leh sawmnga pariat) vel awmin, zokhaw
lamah nuai 5 chuang an awm a, chumi zingah
chuan hmeichhia nuai 2 chuang an awm a ni.
A tam zawkin kut hnathawkin ei kan zawng a
ni.
Mizoram puma hmeichhia loneitute leh
huan lam enkawla awm te hi an hnathawh
nasat leh beih nasat ang hu hian hlawkna leh
ngaihsak an hlawh lova ni. Mizo
chhungkuaah hian hmeichhiate hian hna an
thawk nasain an mawhphurhna a sang em
em a, in lam leh eizawnna lamah a sulsutu
leh a buai ber chu tunlai ah phei chuan
hmeichhiate an ni kan ti lo thei lovang.
Hmeichhiate hian a bik takin Zokhaw lamah
phei chuan Nu mawhphurhna heng - Pasal
fanau/ Chhungkaw enkawl a, siam sak bakah
lo/huan lamah hna thawkin ran vulh
enkawlin an hah em em a, an thawhrimna leh
hnathawh nasat ang huin hlawkna hmuh let
tur a tlem em em a ni. Hetianga hah taka
naupawm chunga hnathawk a, a kul a taia
]an ]hin hi tun ang computer age kan tih hun
angah hian hetiang anga hnathawk tawh
lova, Khawvel Sorkar pawhina an hman mek
anga changkang leh Scientific deuh taka hma
an lak a hun tawh tak zet a ni. Chumia hma
an lakna tur atan chuan ei leh bara intodelh
changtlung zawk leh ngelnghet zawk
ngaihtuah a lo ngai ta a, hemi kawngah hian
Sorkar pawhin hma nasa takin mithiamte
ruaiin a la mek zel a ni. Chumi kawnga sorkar
hmalakna pawimawh tak pakhat pawh VIII
th
5
th
yr plan hnuaia Women in Agriculture
Scheme a siamte pawh hi a ni. Hei bakah hian
Mizoramah phei chuan heng NGO hrang
hrang - Y.M.A te, MHIP te, Hmeithai
Association te pawhin hmeichhiate
chawikanna training chi hrang hrang a
buatsaihsak ]hin a ni. Sorkar Department
hrang hrang pawhin hetianga hmeichhiate
- 15 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
chawikanna tur hian ]an nasa tak a la mek
zel bawk a ni.
Kan sawi tawh ang khan, Zokhaw Nu
te hian In lam leh lo/huan lamah hna nasa
takin an thawk a, an hahna te ngaihtuaha an
hlawkna leh changkanna a tlem avangin
engtinnge hlawk zawk leh intunnun nana
hman theih thiamna tunlai zawk leh
changkang zawk an neih theih ang tih hi
mithiamte pawhin an zir mek zel a, Training
chi hrang hrang leh ]anpuinate pawh a bik
takin heng Agriculture leh Horticulture
Department a]angte pawhin siamsaka pek an
ni bawk a ni.
Kan lo neih dan Kum 2-1 dana hmun
danga insawn ang chi hi chuan ram a ti chhia
chauh nilovin, eizawna ngelnghet kan neihna
kawngah min daltu lian tak a ni. Huan emaw
Lo emaw kan enkawlah khan heng
Agriculture thlai kan tih ang chi thlai
hnephnawl - An]am, Mai, Behlawi, Buh,
Vaimim, Bawkbawn, Sam]awk leh a dangte
leh Horticulture thlai kan tih heng Ser,
Balhla, Kawlthei, Lakhuihthei leh a dangte
chinpawlhin kum tluanin eitur mi pek bakah
eizawnnan a hman theih a ni. Kan thlai thar
leh theirah eisen loh leh zawrh zen loh te kha
pickle leh jamah te siamin zawrh sumah
pawh kan chantir thei a ni. Inchhung chet vel
leh eisiam lamah pawh hma nasa takin a
sawn theih a, thianghlimna te kan
ngaipawimawh tur a ni. Kut themthiamna
lampang heng puan]hui, puantah, hnang tah
zir te pawh hi tunlai ah chuan eizawnna tling
tak a ni tawh a ni. Hna hah tak maia
mihringin a thawh ngawt ngawt chuan thain
tlin loh hun a lo nei a, chuvang chuan kan ei
leh in duh zawngah pawh hriselna atana thil
]ulte kan ngai pawimawh tur a ni.
Eizawnna lamah Zokhaw Nute hian
kan tih dan pangngai zawh ngawr ngawr
lova, changkang leh hlawk zawka hma kan
lak a hun tawh takzet a. Kawng kawhhmuh
theih ]henkhat leh ]an kan lak dan tur kawng
lo zawng ta ila. A hmasa berin Zokhaw Nu
hnathawk ten kan tum bulpui ber tur nia ]ha
chu - tam zawk leh hlawk zawka thlai kan
thar theih nan thlai chin dan chi hrang hrang
kan tih ve mai theihte hi i han sawiho teh
ang. Huan/Leilet leh Inbul huan angah te
hian khawvel ram hrang hranga an enkawl
dan leh thlai kan chin turte leh khaw
awmdan a zira thlai chin tur in hrilh hriatna
lam hawi a ni ang a. Amaherawhchu, tuna
kan sawi hi leilet hmun zawl atan leh huan
nghet Terrace siam tawhna leh awihtlan
Terrace siam theihna hmun atan hman deuh
bik a ni a, Tlangram Lo, Vahchap, kalsan leh
mai tur ang chiah hi chuan a ]angkai chuang
lo a ni. Chungte chu:-
1. Kumkhata thlai vawihnih chin:
Huan neituin kumkhatah thlai chi hnih a
ching thei a, fur Thlai kan tih ang chi leh
thlasik Thlai kan tih ang chite hi April a]anga
October thla Fur thlai heng Bur te, Vaimim te
leh chawhmeh atana kan hman thlai chi hote
chin a, September a]anga March thla thleng
thlasik thlai kan tih ang chi heng ‘An]am,
- 16 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
Zikhlum, Bawrhsaiabe, Vaimim’ leh a dangte
a chin theih a ni
2. Kumkhat thlai chi hnih aia tam chin :
Hetah hian Huan/Leiletah thlai chi hnih
chauh nilo, a aia tam a chin theih a ni.
Huan/Leilet ram/ Terrace emaw kha bial
hrang hrangah ]hendarh a, ]umkhatah thlai
chi hrang a chin kual theih a ni. Entirnan :
Bial 1-naah - Buh, Vaimim, Bekang. Bial 2-
naah Vaimim, Bekang, An]am. Bial 3-naah -
Zikhlum, Bawrhsaiabe, Vaimim leh a dangte
a chin theih a ni.
3. Chatlak lova thlai chin:
Hemiah hi chuan chatlak lova kumtluana
thlai chin ]hin a ni a, dan tlangpuiin, thlai
huan atana hman bikah an kengkawh ber
]hin a. Hetiang anga hma lakna hmunah
chuan thlai pakhat hnuah a dawt leh a mi chu
a lo ]iak fel vek tawh ]hin. Heng ang chiah
hian Vaimim, Bawrhsaiabe leh thlai dang duh
ang ang a chin theih a ni.
4. Ranvulh leh thlai chin:
Hetah hi chuan thlai chinna hmunah ranvulh
kawp theih a ni. Ran leh thlaite hi an inring-
tawn a, Ranvulh heng - Ar, Vawk, Bawng te hi
an zun leh ek thlai tana chaw ]ha tak a nih
avangin thlaiin a ]hat phah duh bakah Lei]ha
- thlai tan an pe chhuak, ranvulh a]angte
pawhin sum a hai luh theih a, a manhla em
em a ni.
Thlai kan chin dawn leh Huan kan
enkawl dawn chuan kan hriatreng tur
]henkhat a awm a, chungte chu :- A hmun
kan thlang thiam tur a ni a, kawng a ]hat leh
]hat loh kan en tur a ni a, thlai chin dan kan
thlang thiam tur a ni a, mipui mamawh dan
en chungin thlai kan ching thiam tur a ni a,
kan thlai chinte a chi ]ha chi an nih leh nih
loh kan en tur a ni a. Tin, chhungkaw
dinhmun a zirin hma kan la thiam tur a ni.
Heng Huan, leilet leh terrace-te enkawl
bakah hian a hma lama kan sawi tak kut
themthiamna lam te pawh kha eizawnna
tling tak tak an ni a, kan thawh phua kan
lakluh pawh a lo zia awm theih nan kan kut
hnathawktute pawn hma an lak kan duhsak
em em a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 17 -
-
ORANIC MANURES SIAM DAN
R. Zoramthanga
Asst. Agri. Information Officer
Directorate of Agriculture
Aizawl.
Organic Manures kan tih hian, ran ek leh zun leh thlai hnah ]awih a]anga lei]ha kan
siamchhuah, thlai chawm nana kan hmante hi a huam a. Organic Manures hi chi hrang hrangin
a ]hen theih a. Chungte chu :- Farmyard Manures (FYM), Farm Compost, Town Compost,
Night-Soil, Sludge leh Green Manure te an ni a.
Heng chi hrang kan han sawi zingah
hian Farmyard Manure (FYM), Farm
Compost-te hi chipchiar deuhvin kan sawi
turah dah ila. A hmasa berin Organic
Manures hi eng nge a ]angkaina leh an ]hatna
bikte tlem han sawi hmasa ila a ]ha awm e.
1. Organic Manures thlai kan pek hian
thlai chaw N,P,K a pek bakah thlaiin tlem
tlem an mamawh (Vitamin), heng Fertilizer-
Urea, DAP, MOP kan peka awm ve lo thlaiin
an mamawh em em Iron, Manganese, Borom,
Zinc, Copper, Molybdenum Chlorine etc te hi
an pe thei a ni.
2. Organic Manurers-te hian leia
Organic Matter a tipung a, chu chuan lei a ti
]hain lei a tidur ]ha a. Hei hian leiin tui a pai
hnem phahin lei ban lutukte a tiphur ]hain lei
chiau per purte a ti hul ]ha a. Thlaiin an ]han
duan phahin an thar hlawk phah em em a ni.
3. Organic Manures-te hian leia
thilnung te tak te te (Micro Organism)-te tan
chaw ]ha a pe a, tichuan he Micro Organism-
te hian leia thlai chaw awmsa thlaiin a ei mai
theih lohte chu thlaiin an ei theih turin an
siam thei a ni.
Heng Point pathum chauh kan han
sawi mai a]ang pawh hian Organic Manures
]hatzia chu sawi tam ngai lovin keini
loneitute chuan kan hrethiam nghal mai awm
e. Tunlai khawvel thiamna sang zelah ram
changkang zawka mite chuan, Chemicals
(Plant Protection chemical leh fertilizer etc)
hmanga thlai thar chhuahte hi mihring ei leh
in atan a hrisel tawk lovin an hre tawh a.
Chuvangin a man pawh a sang bik a. India
ram a]anga kan thlai thar Export tur pawh
hian Chemical tel lova thar chhuah hi an duh
bik a. Hemi kawngah hian sorkar laipui
pawhin hma nasa takin a la mek reng a ni.
Kan hriat angin kum tinin Fertilizer
man te hi a sang tial tial a, hemi kawngah
loneituten harsatna tam tak kan tawkin kan
la tawk nasa deuh deuh turah in ngai ila.
Tichuan, he harsatna pumpelh leh
thlai man man zawk leh hrisel zawk kan thar
chhuah theih nan Fertilizer tlem leh Organic
Manures tam zawk hman kan tum tur a ni.
Heng Organic Manure kan han sawi takte kha
awlsam takin mitinin kan siam thei vek si a.
- 18 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
FARMYARD MANURES (FYM)
Farmyard Manures hi ran ek leh zun leh ran chaw kan pek leh an ei bangnawi ran
in a]anga kan lakkhawm hmanga lei]ha kan siamte hi a ni a. Keini chuan Bawngek lei]ha” kan
ti mai awm e. Kan ek leh zun leh thildang lei]ha khura kan dah hnua lei]ha a lo insiam hnu hian
thlai chaw (NPK) a tlangpui thuin hetiang hian a pai tura ngaih a ni:
.5%N, .20P leh .5%K te. Bawngek lei]ha (FYM) hi Organic Manures zingah chuan pawimawh
ber leh hman lar ber pawl a ni.
Farmyard Manure (FYM) siam nana hmanraw pawimawh ber chu ran ek leh zun a nih
avangin, kan ran vulh lar deuh deuhte hian engti angin nge thlai chaw an kai dan tlangpui i lo
zir teh ang.
Table 3. Ran ek leh zuna PNK awm dan
Ran hming Percentage of
N
P
K
1. Bawng
ek
0.40
0.20
0.10
zun
1.00
trace
1.35
2. Beram, Kel
ek
0.75
0.50
0.45
zun
1.35
0.05
2.10
3. Sakawr
ek
0.55
0.30
0.40
zun
1.35
trace
1.25
4. Vawk
ek
0.55
0.50
0.40
zun
0.40
0.10
0.45
5. Ar
ek
1.80
1.80
0.90
Kan hmuh angin (N,K) chu ran zunah a tam zawk tih kan hria; chuvangin lei]ha kan siam
dawnin ran ek leh zun hi a pawimawh ve ve tih kan rilruah dah ila.
1:1. Lei]ha a]anga thlai chaw kan hlauh theih dan :
A hma lama kan sawi tawh ang khan Farmyard Manures (FYM) hi ran zun leh ek a]anga
siam a ni a; tin, thlai chaw pawh ran zunah hian a tam zawk a. Tun kan dinhmunah chuan
lei]ha (FYM) kan siam hian ran ek hi kan thupui/pawimawh ber a, ran zun hi chu kan
ngaihtuah tel meuh awm love. Tun a]ang chuan ran ek leh zun hi kan ngai pawimawh tawh tur
a ni. Tin, kan lei]ha siam dan dik tawk lo leh kan ngaihtuah ngun loh avanga thlai chaw kan
hlauh theih dan a awm a, chungte chu ran zun, hman loh avangte, ran ek lakkhawm kim loh te,
ran chaw nawi hman lohte leh kan dah ]hat tawk loh vangin.
- 19 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
1.2 Lei]ha kan dah ]hat dan fel tawk loh
avanga thlai chaw kan hlauh theih dan:
Kan lei]ha siam tur kan dah danah
hian kan fimkhur hle a ngai a ni. Hmun tam
takah chuan kan ran in hnuaiah khur tlem
siamin emaw siam loh pawhin kan paih darh
mai mai a. Hemi avang hian thlai chaw tam
tak a luang ral ]hin a ni.
1:2.1. Luang ral (Leachin) : Lei]ha
Farmyard Manures-a thlai chaw awmte hi
tuiral zung zung thei (Water Soluble) an ni a,
chuvangin thlai pawhin an ei thuai thei a.
Kan lei]ha dahkhawmte ruah kan nantir
chuan heng thlai chaw tuiral mai theite hi
tuihawk rualin an luangral duak duak dawn a
ni. Kan ram anga ruahtui tamna leh awih
tlanah phei chuan rapthlak khawpa tam a
luang ral dawn a nih chu.
1:2.2 Boruaka tham ral (Volatilization) :
Ran ek leh zunte kan dah khawm a]ang hian
Ammonia a insiam chhuak ]hin a, lei]ha
siamna tura kan dah khawm kha a ]awih rual
rual hian he Ammonia hi a insiam chhuak ve
zel a. Tichuan, Ammonia leh Carbonic Acid
inchawhpawlh chuan Ammonium carbonates
leh Ammonium Bicarbonate-te an
siamchhuak leh a, hengte hi rang takin
boruakah an tham ral thei a ni. Tin, Ammonia
ho hi tlai chaw Nitrogen siam chhuak tur ber
an ni si a, tichuan, Ammonia boruaka a tham
ral chuan thlai chaw tam tak kan hlauh tihna
a nih chu.
1:3 Farmyard Manure siam dan:
Farmyard Manure siam nana
hmanraw pawimawh ber chu: ran ek leh zun
te hi an ni.
Lei]ha khur (trench) : Ran ek leh zun te
hi pawngpaw dahkhawm mai mai lovin, a
khur ]ha tak siam tur a ni. A khur laih danah
pawh hetiang hi ni thei se. Ran in bul hnaih
remchang lai leh tui hul laiah hetiang hian
khur lai ila:- A dung feet 20-25 a sei, a vang
feet 5-6 leh a thuk lam feet 3-4 nise; hetiang
khur hi khur hnih tal laih nise. Tin, khur
chhak lamah hian tuihawk luh theih loh nan
tui luankawr siam nise.
Hnawhkhah dan (fill up) : Kan ran ek
leh zun leh ran ei bang nawi leh in bul vela
hnawm zawng zawng kha khur (trench) kil
tawp a]angin feet thum (3ft) velah
dahkhawm phawt ila, tichuan, lei a]anga feet
1-2 vel thleng dah tur a ni. Chumi hnuah
chuan bawng ek leh lei bana a chung chu zut
phui vek tur a ni. Hetiang zel hian kan khur
laih chu hnawh khah tur a ni. Tin, ran zun
hmang ]angkai turin tlai lamah kan ran
vulhte an zun ]hinna hmunah khan hnim ro
(buhpawl) leh Supper Phosphate 1 kg pawlh
dah ila, hei hian ran zun a hip a, tichuan,
lei]ha khurah ran ek kan dah ruala dah ve tur
a ni.
A lak chhuah leh dan : Khur khat hi thla
thum chhung velin kan dah ]ha hman turah
ngai ila. Tichuan, a khur pahnihna kan dah
- 20 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
khah chhungin a khur khatna hi a hman theih
tawh ang. Kan lak chhuah dawn pawhin kan
dah khah hmasakna ber a]angin lak chhuah
]an tur a ni; tichuan, khur ruakah khan ran
ek leh zun te chu hnawh khah leh zel tur a ni.
Kan sawi ang khur pahnih hi bawng 3-4 vel
vulh tan chuan a tawk thei turah ngaih a ni.
Hetianga siam hian kum khatah lei]ha (FYM)
50-60 Qtls. vel bawng pakhat a]anga siam
chhuah theih a ni.
Lei]ha hman dan : Leitha (FYM) hman dan
]ha ber chu khur a]anga kan lak chhuah
veleh kan hmanna tur hmunah rual taka theh
darhin lei leh hnan nghal tur a ni. Hetiang
lova hmun khata chhun vum emaw theh
darha dah reng chuan a hma lama kan sawi
ang khan thlai chaw tam tak a luang ral thei a
ni.
Damdawi hmanga lei]ha (FYM) vawn ]hat
dan: A hma lama kan sawi ang khan lei]ha
a]anga thlai chaw (ammonia) tham ral ]hin
kha damdawi (supper phosphate) hmangin a
dan theih a ni. A chhan chu ran ek, zun leh
hnim ]awihin Ammonium Carbonate a
siamchhuah, boruaka tham ral hma tak kha
Supper Phosphate leh Ammonium Sulphate-
ah a chantir a, hei hian boruaka an tham ral
tur a veng ta a ni. Tin, Super Phosphate hian
lei]haah Phosphorus (P) a ti tam bawk a ni.
A hman dan : Super Phosphate 1 Kg vel ran
zun awmna laiah khan hnim rote nen
chawhpawlhin tlai lamah dah ila, tichuan,
zingah ran ek rualin lei]ha khurah dah luh
mai tur a ni.
2. COMPOST
Compost hi hnim dahkhawm, leia
thilnung te tak te te (micro organisms) chi
hnih Aerobic (oxygen mamawh) leh
Anaerobic (oxygen mamawh lo) ten an tih
]awih a]anga lei]ha insiam a ni a, hetiang
Compost ]ha taka siam hi chu Farmyard
Manure (bawng ek lei]ha) ai pawhin a ]ha
zawka ngaih a ni. Compost hi a siamna
hmanrua a zirin chi hnihah a ]hen theih a: (1)
Rural Compost :- Hei hi kan lo leh huana
hnim leh thlam hnawm a]anga siam ho hi an
ni. A dang leh chu (2) Urban Compost : Hei hi
chu khawpui hnawm a]anga siam chhuah hi
an ni a. Tunah chuan Rural Compost hi kan
thlur bik ang.
Rural/Farm Compost siam dan : Kan lo leh
huanahte ran kan vulh kawp vek thei lova,
hei vang hian bawng ek lei]ha (FYM) kan nei
thei lova. Amaherawhchu, kan huan leh lote
kan thlawh fainaah hian hnim tam kan
thlovin kan chhep khawm ]hin a, hei hi
lei]haah awlsam tein a siam theih a ni. Kan
ram (Mizoram) ang ruahtui tam leh hnim
tamnaah hi chuan kumtinin lei]ha tam tak
tak kan siamchhuak thei awm e. Chuvangin,
mitinin i ngai pawimawh ang u. Compost hi
chi thumin a siam theih a, chungte chu :- (1)
Pit Method (2) Heap Method leh (3) Zemkual
te an ni.
- 21 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
2:1 Pit Method : Kan lo leh huanah hmun
remchang lai tui tlin theih lohna hmunah
khur, a dung lam feet 7, a thuk lam feet 3, a
sei zawng feet 5 laih tur a ni. Awihpangah
kan laih chuan a ko chhak lamah tuihawk
paih nan tuiluankawr laih bawk tur a ni. Ram
1 ha. vel chawm nan khur tal laih tur a ni a,
hetiang a]ang hian lei]ha 20-25 Quintal vel a
siam theih.
Hmanrua : Compost siam nan hian hnim
engpawh a ]ha a, hnim bakah thlama kan
hnawmhnawk zawng zawng pawh a hman
theih; amaherawhchu, thing bung leh mau
bung, ]awih mai thei lo chu hman loh tur.
Kan hnim chhek khawm zawng zawng kha
lakhawmin Compost atante hian a hman
theih vek a ni.
A hnawh khah dan : Kan hnim chhek
khawm leh thlam hnawm lak khawm kha,
khura rual taka chap darh tur a ni. Tichuan,
feet 1 ]anga feet 2 vela sang a lo nih hunah,
ran ek leh zun te kan neih chuan, lei leh tui
chawhpawlhin pan deuhvin khuh mai tur.
Hemi zawhah hian a hma ang bawkin hnim
theh darh tur a ni a, hetiang zela tihin lei
a]anga feet 1 a]anga feet 2 vela sang siam tur
a ni. A chung ber chu chirh diaka zut phui tur
a ni. Nipui (Summer) lai chuan tui vawi hnih
emaw vawi thum emaw tal pek tur a ni;
tichuan, thla 4 ]anga thla 6 velah Compost
lei]ha a insiam thei a ni.
2:2 Heap Method : Heap Method-ah chuan
hmunzawl tui hul deuh laiah lei ‘level’ ]hat a,
hnim chu (feet 6-8 zau leh 3-4 feet vela sang,
a sei zawng chu a remchan dan leh hnim tam
dan a zir nise) rem tur a ni a, a chung chu
chirh diaka zut mam a, khuh tur a ni.
Tichuan, thla 1 a]anga thla 2 velah kan hnim
dah khawm chu a lo tla hniam deuh sut ang a,
hemi hi leh hun hmasa ber tihna a ni e.
Tichuan, a kil tawp a]angin kan hnim chhek
khawm chu chawhleh tur a ni. Hemi hnuah
hian dah leha a lo tlak hniam leh hnuah
chawhleh leh ]hin tur a ni. A tlangpui thuin
vawi 2-3 vel chawhleh a ngai a, thla 4-5 velah
Compost angin a hman theih a ni. Heap
Method hi fur lai leh thlasik laia Compost
siam nan a ]ha bik.
2:3 Zemkual : Kan ram ruahtui tamna leh
tlangpang awihtlan deuh atan hi chuan, kan
sawi tak Pit leh Heap Method-te hi a
remchang lo deuh mai thei a. Chuvangin,
zemkual a, Compost siam chhuah dan hi
Department-in hmun hrang hrangah a
enchhin tawh a, a ]ha viau a ni.
Zemkual dan : Kan lo leh huan hmun
remchang laiah dapin zem kual ila, a zem len
zawngah chuan loneitu remchan danah
nghat ila, kan ram chhungah a theih chuan
hmun tam deuhah zem hi kual ila, kan hnim
thlawh kan dah theihna tawk vela inhlat nise.
Tin, zem chu a chhung lamah ]helret puan
emaw, changel hnah emaw, hnahthial hnah
emaw phah nise.
- 22 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
A hnawh khah dan : Kan hnim thlawh
apiang kha zemah chuan dah luh nghal mai
tur a ni a, feet 1-2 vela sang a nih hunah lei
leh Urea tlem chawhpawlh a, pan deuha
khuh leh tur a ni. Hetiang zel hian kan zem
kualah chuan dah khah tur a ni. Heti hian thla
4-6 hnuah a hman theih. Zemkual a awlsam
bikna leh a ]hatna te:-
(1) Khur laih ai chuan Zemkual a awlsam
zawk.
(2) Heap Method angin chawhleh a ngai
velo.
(3) Hnim lakkhawm a awlsam bik.
(4) Lei]haa hman dawnin phurh sawn vak
a ngai lo.
(5) Zemkual bul velah hian thlai zam chi
(Changkha, Berul etc.)-te a chin theihin an
]ha duh em em a ni.
Ka thu rawn sawi hi Loneitute thlai
thar chhuah tih tamna tur hmanraw ]ha a nih
avang leh Chemical Fertilizers lei nana
pawisa senso ngai lova loneitute hmanraw
]ha a nih avangin, siam uar deuh deuh turin
kut hnathawktute ka ngen che u a ni.
Ka lawm e.
TUI KHAWL LEH RENCHEM THIAM A
}UL TAKZET TA
P. S. Laltlanzauva IIIYr. B.A
Hrangbana College.
Khawvelah hian Pathianin thil nung a
siam a, chung thil nung a siamte chu
engvanga nung thei nge an nih tih hi
ngaihtuahna nei mihringte hian kan
ngaihtuah ngai em le? thlai hringte nunna hi
tui a ni tih hi tuin nge hnial thei? Tui
mamawh lo nunna nei eng nge awm kan hria
em? A chhanna dik tak hretu tan chuan he
khawvel thilsiam tana tui pawimawhzia leh
kan nunna atan leh kan khawsakna atana thil
pawimawh ber kan enkawl dan hi ngaihtuah
ber atana kan neih a hun ta. Mihring taksa
rihna za zela sawmriat hi tui a ni a, tui hi
awm lo ta ni se kan nitin khawsahna pawh hi
a buai zo vek dawn a ni.
Chutiang taka kan nunna atana thil
pawimawh TUI chu kan mamawh tawk leh
kan khamkhawp kan hmu thei em? A bikin
Mizoram khawpui ber Aizawl hi han
ngaihtuah chhin ila, Aizawl-a chhungkaw
awm zat leh mihring ngaihtuahin tuia min
chawmtu Tlawnglui a]anga kan tui hmuh hi a
tlem lua a ni. Kan indaih lo a ni tih hi hriatna
tura beng nei chuan hre mawlh rawh se.
Chuvangin, tui khawl leh renchem hi mitinte
mawhphurhna leh kan tih ngei ngei tur, a
bata kan bat a ni.
Tui khawl leh renchem ]ulna leh
pawimawhna hre tur chuan a chunga thu kan
tarlan hi hriata zawm a pawimawh hle dawn
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 23 -
-
a, uluk taka kan zir a kan zawm a nih ngat
chuan he kan mamawh ber tlakchhamna lak
ata hi chhanchhuahin kan awm ngei ang. TUI
hian mihring nunah dinhmun pawimawh ber
hi a luah reng a, a ]angkaina pawh hi sawi
tam kher pawh ngai hranpa lovin mi tupawh
mai hian kan hre tlang ]heuhin a rinawm.
Chutiang nilova a ]angkaina leh a
pawimawhna pawh la ngaihtuah ngailo leh la
hre ve ngailo kan nih ngat chuan he
khawvelah mihring tungchhova kal zingah
hian mi piang vanduai ber kan nih loh
pawhin khawvel eng hi hmu ve tlak lo kan ni
ngei ang le.
Kan nitin khawsaknaa pawimawh tak
mai tui hi kan Aizawl khawpui chhung min
chawm tur ringawt pawh hian tam tham tak
mai a ngai a, kan indaihlohna pawh a nasa
hle a, pun lam aiin hniam lam a pan zel bawk
si nen, kan Aizawl khawpuiah hian mihring
nuaithum leh singthum chuang fe kan awm a,
kan tui tlanna pui ber Tlawnglui hi a siam
]antirh laiin mi singriat vel emawmin chawm
thei tura ruahman a ni a. Mahse, hetiang hi
kan dinhmun a nih laiin tunah chuan mi
singthum chuangin kan tlan tawh lehnghal a,
a siam ]antirha ruahmanna nen chuan a
inthlau ta hle a ni.
Tin, P.H.E. Department-in tuia min
chawm tura a sen nasat zia te hi a turu hle a
ni. Nitin tui litre nuai sawmriat leh pariat (88
Lakhs) vel pump chhuak anga ngaih a ni a,
nitin darkar sawmhnih leh pahnih vel pump
anga ngaih a ni bawk a, nitin mi pakhatin tui
litre sawmhnih leh paruk (26) vel dawng thei
]heuh tura ruahman a ni bawk a, nitin tui
pump chhuah nana senso hi darkar khatah 6
paise ang vela ngaih a ni a, tui ]in khatah 80
paise vel zel anga ngaih a ni bawk a, chutiang
zela chhut chuan thlatin cheng nuai za leh
sawmli leh pali (144 Lakhs) bawr vel seng
anga ngaih a ni leh bawk a, kum khatah
chuan cheng nuai sangkhat zasarih
sawmhnih leh pariat (1728 Lakhs) vel seng
anga ngaih a lo ni leh bawk a, keini a tui
tlantu mipui ten thlatina kan chawi ve nen
chuan a inthlau hle a ni, chuvangin, TUI hi
kan ren thiam a pawimawh hle a ni.
Hetiang hi kan nihphung leh kan
dinhmun a nih si avangin a hmangtu mipuite
hian neitu tak tak rilru pu a, ngaihtuahna
thar kan siam a pawimawh hle a, a khawl
lamah pawh ]an kan lak thar zel a ]ul hle mai,
hetiang zawng hian rilru pawh siam thiam ta
ila, P.H.E. Department-in tui min pek pawh
kan khawpkham tawh lo a ni a, chuvangin,
department chawma innghat mai lovin
vantlang tuikhur kan neih ]heuh te hi ti
bawrhbang mai mai lovin neitu dik tak rilru
pu chunga kan enkawl a kan humhalh a
pawimawh hle a, hengte hi ]ha taka neitu
rilru pu chunga kan enkawl ngat chuan kan
tui mamawh tam tak hi min phuhruk sak
ngei ang tih a rinawm hle a ni.
Tin, chutiang bawkin mitinte hian
hetiang zawng hian P.H.E. Department hi kan
]anpui thei bawk awm e, chhungkaw tinte
hian kan tui tlan tlemzia te, department-in
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 24 -
-
sum a sen nasatzia te hi hriatthiam puiin
chhutpui thiam ta ila, hlawk lam aiin
department hian a chawibelh zel zawk a ni
tihte hi chhutpui thiam ta bawk ila, tin, chu
mai bakah chhungkaw tinte hian tui
dahkhawlna ]ha tawk tak nei ]heuh ta bawk
ila, may a]anga october ruahtui tla kan
dawnte hi rilru nei takin khawlkhawm ta
bawk ila, tin, chutih rual chuan hetiang lama
hma latu department hian an tui pump
chhuah ]hin hi chawlin pump ta lo bawk se,
department-in sum a senna tam zawk hi chu
a chhawk thei ngeiin a rinawm a, hlawkna
nasa tak min siam dawn bawk nen, chutiang
anga ti thei tur pawh chuan ngaihtuahna kan
sena kan hman thiam a ]ulin a pawimawh hle
a ni.
A chunga kan sawi ang deuh bawk
hian Agriculture department tan pawh hian a
khawl lama ]an lak thiam a ]ulin a
pawimawh ve hle mai, an department tana a
pawimawhna hi kan sawi bang thei bik hauh
lovang, chutih a hnekin an tan hlei hlei hian a
pawimawh bik emaw ni chu aw a tih theih
hial zawk a, chuvangin, tui khawl leh
renchem hi Agiculture department tan pawh
hian a ]ul hle a, a ]ulna tam tak zingah tlemte
chauh han sawi ta ila, Agriculture lampang
thil reng reng hi a hun bi a inang lo thluah
mai a, a ]hen fura ]ha chi a nih laiin a ]hente
erawh chu ]hal lai tea ]ha chi an lo ni leh
thung a, chutiang teh nuai a nih avang chuan
tui khawl leh renchem thiam a ]ul zual a, fur
ruahtui tam lai hi remchangah hmangin
ruahtui awm loh hun ]hal laia hman tur thlai
leh thildang chawm nan khawlkhawmin dah
]ha ta bawk se, buaina awm thei tam zawk
chu a phuhruk ve thei ngeiin a rinawm a ni.
Kan Mizoram chhung chauh pawh nilo
kan India ram hmun zau zawkte han thlir zel
phei chuan tui kan mamawh tam zia leh
khawl leh renchem a ]ul zia a hiat zual deuh
deuh lehnghal a, India ram hmun ]henkhat
ah phei chuan tui in tur neih loh avanga thite
an awm hial mai, chutiangte ngaihtuah chuan
Mizoram chu vannei tak kan la ni. Chuvangin,
hmun danga a harsatzia te hrethiam a, khawl
leh renchem a ]ulnate kan hriat thar deuh
deuh a ]ulin a pawimawh hle a; hria a
ngaithla liamtu mai ni lova a tak hretu leh
zawmtu, khawl a ]ulzia hretu kan nih a ]ul
hle a ni.
A chunga kan sawi tak TUI hi kan
nunna atan mai nilo kan nitin khawsakna
atan thil pawimawh leh ]angkai ber mai a ni
a, mihring tan mai pawh nilo thil nung zawng
zawngin a lova kan awm theih loh a ni a, thil
nung tawh phawt tan chuan tui hi a
pawimawh vek mai, tui mamawh lo hi kan
awmin a rinawm loh bawk. Kan tan a
pawimawhna te, kan khawpkham lohzia te
kan sawilang tawh a, a hmangtu mipui tena
kan tih theih awmchhun leh department kan
]anpui ve theihna chu khawl leh renchem hi
a ni tih kan sawi tawh bawk a ni. Chuvangin,
kan dinhmun leh kan harsatnate a nasat zel
avang leh a tui pung silova a hmangtu kan
pun zel si avang hian tunah chuan ]an la
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 25 -
-
tharin TUI KHAWL LEH RENCHEM THIAM A
}UL TAKZET TA tiin kan rilru leh
ngaihtuahna i seng thar leh ang.
(Water Month 2003-a Essay inziahsiaknaa
lawmman pahnihna (2nd Prize) dawngtu
Essay ziah a ni.)
RANNUNG BUH El CHHETU TEN AN
EICHHIAT DAN LEH A VEN DAN
Tlangtimawia Zote, A.E.O.
State Bio-Fertilizer Production Unit
Neihbawi.
Mizote hian Buh hi kan chaw pui ber
leh kan rinrawl ber a ni a, kan ching uarin
kan uar zel dawn pawh niin a lang a. Khawvel
ram zau zawkte nena kan buh tharte nena
khaikhin chuan, buh chinna hmun kan neih
ve chhun ang angah kan la thar hlawk lo hle
a. Hengte hi a chhan tam tak a awm thei a,
chung zinga pawimawh tak pakhat chu Buh
eichhetu Rannung (Buh hrik) vang a ni. Heng
Buh eichhetu rannungte hi a ven nachang
kan hriat loh chuan a lo pung tual tual anga,
Buh thar tur tam tak kan hloh nasa telh telh
bawk ang.
Chuvangin Buh eichhe theitu rannung
laka kan inven theih nan Zorama buh eichhe
theitu rannung lar zualte leh Buh a eichhiat
dante leh a ven nana hmanruate lo thlir ho
teh ang:
1. BUH HRIK/KUMTHU HRIK (LEAF-
HOPPERS):
Rannung te tak te, Thereng ang tak
perh kat nalh nalh thei an ni a, chi hrang
hrang paruk lai an awm a, A hringte, A ukte,
A varte, A dum leh vara ]ialte an ni a,
Buhfang tiat vel awm hi a ni a. Hmui zum tak
an nei a, chu an zum hmang chuan Buh hnah
leh a kung, a ziknoah te a tui hnang an dawt
]hin. An beih nasat kungte chu a hnah him
lo/]et awm miah si lovin an ro ]hawt thei a.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 26 -
-
An tam tak takna hmunah chuan kang ro ang
maiin buh a thi ]euh ]hin. Zan lama che chi an
nih avangin an awm leh awm loh hi hriat a
harsa hle ]hin a. Hetianga buh chhan leh vang
awm lova lo thih chuan ramah riak ila thlam
kawtah zanah mei chhem ila mei eng rawn
bawmtu buh hrik hi a lo tam viau chuan buh
thihna chhan kha an mahni vang ti ila a sual
tam lo ang. Tin, buh hrikin a hnah kung a
dawtna kua a]ang hian buhin natna chikhat
(virus natna) in a bawm thei bawk a, kawng
hnihin he rannung hian buhah pawi a khawih
a ni.
A VENDAN : Zanah thlawhlaiah mei chhem
la, buh hrik tam tak a inrawh hlum ang. Tin,
khaw]hat zanah Khawnvar/Petromax khai-
kangin a hnuaiah thleng/chawhtawlhin tui
leh oil chawhpawlh dah la, rannung tam tak
an tla hlum ang.
Tin, tui ]in khatah (chu chu litre 16)
zelah Nuvan 30ml. (Saidawium chhin 6)
pawlhin buh hnah leh a chhehvel, buh hnah
hnuai lamte leh buh kung bul lam thlenga
uluk taka kah fuh ngei tur a ni.
2. BUH THLANG DAR (Rice Bug):
Thlangdar sei zit zet, rawng uk leh
hring chawhpawlh a ni a, buh hnah hnuai
lamah te tawmbo theiin chik taka en loh
chuan hmuh fuh an har hle. Rannung ]i tak
an ni a, an tam tak takna hmunah chuan buh
hmun han fan kualin thlangdar rim a nam
chum chum thei a ni. Buhvui ]an tirh, a la
sakhal tak tak hma hian hetiang thlangdar te
hian an hmui zum tak hmangin buhvui an
zuk a, a chhunga a tuihnang an dawt a, buh
fang dep/buhsi leh buhfang phel/pumlo tam
tak a awm phah ]hin. Leilet buh thar hi
tlangram buh thar nena khaikhin chuan a
hlawk lovin a si a tam em em ]hin a, hei hi
thlangdar ho hnuhma leh sulhnu vang a ni
ber.
Buhvuih ]an tirhin a chhunga tuihnang
an hip chhuak a, buhin a si a lo awm phah
vek ]hin. Kum tluanin an awm a, buhvui
dawnah heng rannungte hi an hlauhawm leh
zual.
A VEN DAN:
Nuvan Saidawium chhin 6 kha tui ]in
khat pawlhin buh hnah leh a kung leh a vel
thlengin ngun taka kah tur a ni.
3. BUH HNAH EITU PANG-ANG
Buh hnah eitu pangang hi chi hrang
hrang an awm a, chung zingah chuan buh
hnah zialtu (Leaf Folder) te, buh hnah
hmanga bawm siamtu (Case-worm) te leh
buh hnah eitu hrim hrim (Swarding case
piller) te hi a lar zualte an ni. Buh hnah an ei
a, chumi hnuah amah a in zial hnana, rei tak a
tawmbo a, a tawpah a lo puitling a, lungphur
thlahtu Phengphehlep ah rawn changin a
thlawk chhuak leh ]hin. Buh hnah an ei
chhiat nasat chuan buh kung a silawng a, a
]hang muang a, a thar hlawk thei lo. A ei dan
Pangang ]henkhatin a hnah an dit a, a ]henin
an seh chhum a, a hnah an khawr leh an zial
te pawh an pawt khawr vek thei, a lo chhuah
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 27 -
-
a]anga thla hnih vel chhungin an tam zual
]hin.
A VENDAN: Tin, tui ]in khatah(chu chu litre
16) zelah Nuvan 30ml(Saidawium chhin 6)
pawlhin buh hnah leh a chhehvel, buh hnah
hnuai lamte leh buh kung bul lam thlenga
uluk taka kah fuh ngei tur a ni.
4. BUH KUNG NGÊT (Stem borer):
Leilet buhah emaw tlangram buhah
emaw thlawhlaia buh zik ro ]hawt ]hin hi
buh kung ngêtin a eichhiat vang a ni. A chi
hrang hrang a awm a, an thawh dan erawh a
inang tlangpui, A puitling chu lungphur
thlahtu kan tih phengphehlep te tak te te an
ni a, buh hnahah an tuia a tui lo keu chu
pangangah lo changin buh zikah a lut thla a, a
kung lairil a eichhe ]hin. Chumi hnuah buh
kung kawrawng chhungah buhchiumah
changin a rawn puitling chhova, a thlawk
chhuak leh ]hin. Buh kung ngêt i hmuh chuan
enchiang la, a kungah khan heng rannung lo
chhuahna te reuhte i hmu ang. Tin, buh zik ro
a eichhiat chu han pawt la awlsam takin a
dawk thei a ni.
AVENDAN: Tui ]in khatah(chu chu
litre 16) zelah Nuvan 30ml (Saidawium chhin
6) pawlhin buh hnah leh a chhehvel, buh
hnah hnuai lamte leh buh kung bul lam
thleng uluk taka kah fuh ngei tur a ni. Tin,
leiletah chuan Furadon damdawi leilet tui
kawngah leiha tuikawnga luan luhtir mai tur
a ni.
5. BUH KELTELAIMAWM (Rice Hipa):
Rannung dum rin ren, hling nei,
buhfang aia lian deuh Keltelaimawm ang tak
a ni a. Buh ]iak tir leh buh thla khat leh a
chanve vel thlengin buh hnah an bei ]hin.
Buh hnah a dita a eina hnu chu sarang ang
maiin a awm diar ]hin leilet buh kûinaah a
awm duh hle. Buh hnah a beih nasat viau
chuan a ]han a ]hu thei a, buh a lo chawr che
]hin.
A VEN DAN : Buh phun sawn tura pawh chu a
hnah zik ]huai chhum vek tur a ni a,
Nuvan/Ripcord, Rogor-in Ni 15 danah vawi
hnih kah tur. Tin, buh ]iakin kutzungchal a
chen a]angin tui ]in khatah damdawi
saidawium chhin 4 zela pawlha kah tur a ni.
6. KHAU LEH KHAUKHUAP (Locusts/
Grass-hoppers):
Khau chi hrang hrang tam tak awm a, a
huhoa thlawk chum chum chi ho hi khau rual
Locusts an ti a, tin, a huhoa thlawk chhuak ve
lo khau satliah ang hi Grass-hoppers an ni a,
heng ho hian buh an khawih pawi lutuk lo a,
an hmuh apiang an ei mai ]hin a, eng emaw
changin buh zik an rawt ]hin. Vaimim leh
faisa hnah ang chite hi an ei duh hle bawk.
Buh ]o tirh a]anga thla hnih chhung hi an
hlauhawm hunlai a ni.
A VEN DAN: Nuvan 35ml damdawi kha
saidawium chhin 7 leh tui ]in khat
chawhpawlhin kah tur. Tin, vaimim
densawmah khau ei duh ang chi kha Nuvan
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 28 -
-
damdawia chiahin thlawhlaiah theh darh tur
a ni.
7. KHUANGBAI (Field Cricket):
Khuangbai hi buh tan rannung
chimawm tak a ni a, a tlangpuiin buh ]iak
hlim hnah a rawt duh hle a. Tin, buhvui ]an
tirh hi a seh hawnga a chhunga mi a ei fai vek
]hin. BUH HMUI chi an duh bik a, an tamna
hmunah chuan sazu ang deuh thawin buhvui
an heh a ni. An chenna tam ber chu
chhehrawp leh bawlhhlawh vawm khawmna
hnuaiah an tawm khawm ]hin a, zanah an
che deuh ber ]hin a, mei eng an lawm em
avangin tam tak an inrawh hlum ]hin.
A VEN DAN: Nuvan 35ml damdawi kha
saidawium chhin 7 leh tui tin khat
chawhpawlhin kah tur. Tin, vaimim
densawmah khau ei duh ang chi kha Nuvan
damdawia chiahin thlawhlaiah theh darh tur
a ni.
BROAD BEAN
(Vicia faba L.)
Judy K. Lalrinsangi M.Sc(Agron)
Extension Section, Dte. of Agri.
Botanical name : Vicia faba L.
Family : Fabaceae
Hming kohnate :
Hindi - Bakla,
Kala matar
Bengali - Kala matar
Assamese - Kala matar
Manipuri - Hawaimubi
Sap
]
awng - Faba bean, pigeon
bean, tick bean,
horse bean, field
bean, windsor bean
Chromosome number : n = 6
Bete, Bekang, Behlawi, Bepui, Behliang
leh Be chi dang dang mizote hian kan chingin
kan ei ]hin a. Tun ]umah hian be chi khat tui
tak mai, Manipur, Nagaland, Assam leh India
ram hmun dang heng Uttar Pradesh, Bihar,
Punjab, Haryana leh Himalaya tlang bul]hut
vela an chin ]hin chanchin hi lo tarlang ila.
Mizo ]awnga a hming kan neih ve hrih loh
avangin faba bean tiin sawi mai ila.
Bible a II Samuela 17:29 ah khan
Davida, a fapa Absaloma laka a tlanchhiat
laiin an eitur pekte zingah faba bean hi a tel
a, (1000 BC) Tin, Ezekiela'n (580 BC)
chawnghei laia eitur eiphal zingah a tarlang
bawk.
Heti taka thlai upa tawh si hi Mizote
hian kan la hmelhriat velo hle mai. I ching
uar ve ngei ang u. Enkawl vak ngai lovin kan
- 29 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
]henawm State-ah an shing nasa asin. A man
pawh Kg khatah Rs. 60/- a]anga Rs. 80/- daih
a ni. A chinchin tlangpui han inhmelhriat tir
ila.
A thlai pianhmang: Be dang ang lo takin ngil
takin a ding a, 60 cm a]anga 160 cm a sang
lai a ni thei. Hnah a ngah ang reng hle. A kung
chhung hi a kawrawng bawk. A kung hi a
dawng deuh nguakin kil li a nei. A zungte hi
an darh sung a, tin, bawk te reuh te te
(nodules) a awm thliah thliah ]hin. A hnah
chu bial tung deuh a niin hnah peng (leaflets)
5 a]anga 6 a nei, a hnah rawng hi a hring nain
a varin a kap tel bawk. A par rawng chu a var
a ni a. A bekawm te hi an nel thep a, 4 cm
a]anga 5 cm a sei vel niin Mu phek deuh thler
4 a]anga 6 vel a pai ]hin.
A chin hun : Chin hma lutuk emaw chin tlai
luluk emaw a ]ha lo. October kar hmasa bera
chin hi a hlawk ber niin a lang. Haryana
Agriculture University, Hissar a research an
beihnaah chuan faba bean-te hi an chin tlai
deuh chuan thar chhuah zat hi zaah 6, 13.6
leh 29.3 in a tlahniam thei niin an
hmuchhuak.
Engvangin nge kan chin ve ang ?
Faba bean hian Protein zaah 24 a]anga
31 a pai. Tin, Legume a ni a, Urea pek vak
ngai lovin Nitrogen amah leh amah a
intodelh a ni. Urea, Ammonium Sulphate, etc
kan tih ho hi Nitrogen vek an ni a.
Atmosphere (Van boruak) ah khian Nitrogen
tam lam hi 78% vel a ni a. A awmzia chu ram
acre khat hual chhunga nitrogen tam lam hi
35,000 ton a nih laiin a chung zawn boruaka
Nitrogen awm zat chu 4,000,000,000,000
metric ton vel a ni. Mahse, hei hi thlai tan a
chhawr theih loh, a chhan chu Nitrogen cycle
a kal tlang phawt loh chuan thlaiin a hip lut
thei lo a ni. Ruahsur dawna ]ek a tlak hian
van boruaka Nitrogen tlem a zawng a rawn
deng thla a, chu chauh chu an chhawr ]angkai
thei a ni. Leia awmsa Nitrogen-te lah hi
thlaiin a chhawr vek thei bawk si lova. Hei
vang hian Urea, etc. te pek belh an ngai ]hin.
Amaherawhchu, tunlai khawvelah chemical
hman tamte kan lo hlau ta zel bawk nen,
legume thlai ho, (bekawm nei) mahnia
nitrogen an zung bawka insiam chawp thei te
hi chin uar an ngai ta a ni. Tin, leiah Nitrogen
an hnutchhiah kha a dawt leh a thlaite tan a
]angkai hle.
Hman ]angkainate : A zikno hi Salad leh
chawhmeh atan an hman theih. A rahno hi
chawhmeh atan an ei ]hin. A rahro hi badam
angin an kangro a an ei ]hin. Mediterranean
tuipui kam vela chengte chuan soup siam nan
an hmang ]hin. Tin, tualchher damdawiah a
]ha hle bawk. India ramah hian Hindu an tam
deuh ber a, Sa eilo hi mi tam zawk an ni. Sa ei
hovin protein kan dawn ang an dawn ve loh
avangin faba bean hian he protein mamawh
na hi a phuhruk thei. State pawna hralh
chhuah tham kan thar theih chuan a hlawk
viauin a rinawm.
- 30 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
A chin dan :
1) Lei buatsaih dan : Hnim leh buarte
thenfai hnuin lei ]ha taka cheh phut dap tur a
ni.
Bawngek/arek ]awih ]ha tak hactare
khatah ton 5 vel chinna tur lei nena
chawhpawlh tur a ni.
2) Rhizobium : A chi a ]iah that theih nan
chin hmain darkar 12 vel tuiah chiah tur a ni.
Rhizobium diak tawk chauhin chin dawnin
kut hmanga chawhpawlh tur a ni (20g/kg
khat zelah). Hemi hnu hian daihlimah dah ro
tur a ni a. Chin zui nghal tur an ni.
3) Chin dan tur : Hactare khatah Kg 80 chin
tur an ni. Lei chunglang a]anga 4cm a thukah
chin tur a ni a. Tin, thlai inkar hlat zawng
30cm x 20cm nise. Chin zawh veleh leia
chhilh leh tur an ni.
4) Thlawhfai hun : Chin a]anga ni 25 ah
tuthlawhin hnim lo ]o te tih fai tur a ni. Chin
a]anga ni 7 velah thlai chi ]o lo an awm
chuan chungte chu chin ]hat leh tur an ni a,
Ni 60 vela upa an nihin a hmun thlawhfai leh
tur a ni.
5) Tuipek dan : Tui a tlem berah vawithum
tal hneh taka pek tur a ni. A hmasa ber chu a
par hmain, a vawihnihna a par dawn hnaihin,
a vawithumna chu bekawm a insiam ]an laiin
nise, hei aia tam kan pek theih chuan a ]ha
hle. Amaherawhchu, bekawm nei chi ho hi
tuipek nasat lutuk loh an ]ha zawk.
6) Thlai venhimna : Foot rot disease lak a
venhim nan Carben dazim@2g/tui litre khat
nena kah tur a ni.
Tin, vual chi khat, cut worm laka ven
nan chhorpyriphos 20 EC @2.5ml/tui litre
khat nen hman tur a ni.
Be kawm ei chi rannung, Pod borer
laka venna Monocrotophos@2ml/tui litre
khatah hman tur a ni bawk.
7) A seng dan : March-April velah seng theih
a ni. A puitlin rual loh avangin ]um hnih ]um
thum vel seng an ngai ]hin.
Lei hrulah ah thluk tur a ni a, hemi hnu
hian lo ah a ro thleng an dah ]hin a, a ro
hnuin a kawr khehin a mu an la chhuak ]hin.
A kung hi ran chawah pawh an hmang ]hin.
Ngaihtuah zui atan :
He thlai hi ]henawm State Manipur leh
Nagaland-ah te a lar hle mai a, Mizoram Sik
leh sa hi a nuam zawk hle si a, a thar hlawk
thei em tih enchhinnate hi neih theih nise. A
lo ]ha ta hle a nih chuan hralh chhuah tham
law lawin chin nise a tih chi viau ang.
- 31 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
ENG NGE KAN CHIN ANG
Changkima
Progressive Farmer, Zawlpui.
Zoram zimte hi pian dan danglam taka piang a ni a, khawvela thlai zawng zawng hi a
chin theih a, tin, kawr ruamte hi pawh char vek nise ram zau tak niin Bangladesh khu a khuh
zo hial ang. Kan ram hi Buh chinga eizawnna atan Pathianin min pek a ni lo tih chu a chiang
maiin ka hria a. Mi nuai sawm pahnih ei khawp thar theihna chauh ram zawl min pe a, a bak hi
chu Horticulture atana min pek niin a lang. Khawvawt leh khaw luma chin ]hin chi zawng
zawng kan ching thei vek a ni.
Chutianga khawvel thil to leh a loa
kan awm theih loh chin theihna ram ni si a,
engah nge kan thlai chinte hi hausak nan kan
hman loh? A chhan ber ni a lang ta chu
khawvel ram hrang hrang a]angin thlai chin
tur (duplicate) kan la a, Pathianin Zoram,
Lalpa zawnchhuah rama, kan chin pun tur a
hli a dah, Khawvel ram danga a dah ve loh te
hi chin punna chang hre tawh ila chuan
Tuifinriat ral Ramte hmelhriat thamin
zoram hi a awm ngei ang. Chung theite chu
World Market pawha hnawng ngai lo an ni
nghal bawk a, Chung te chu
1. Hatkora : Hei hi ram Ser]awk, Pathianin
Zoramah chauh a dah a ni a. Hatkora huan
nei ]ha fe chu an rethei ngai tawh lo. A pil
ringawt hian Arab ramte kan chawm zo lo a
nih ber tak hi. Pathian min pek thei chin
nachang hriate chuan Malsawmna an dawng
ta ngei mai zawng a nih hi. Phaia chin chi a
ni.
2. Vawm : Vawm hi a engkimah Grape nen
damlamna a awm lo. Khawvela Grape tui ber
a nih a rinawm. Tlang sangah Pathianin min
dah sak a, thingbukte bawh khat lukin
favangah kan lo ]hin. Israel-te chuan nau
bawrh then nan Grape hrui kual chhungah
nau piang thar an la lut ]hin a, kan Pi pute
pawhin Grape hrui an neih loh avangin
vawm hrui ro keng zelin Vawm hrui kual
chhungah nau an la lut ]hin.
He vawm (Grape) hian hnim leh
ramngaw a pawisa lo a, kung khatah quintal
khat lai a rah thei ang. Hei hi chin pun
nachang kan hriat hunah chuan kan rethei
hauh lo ang. Pathianin Zorama thlai min dah
sak a ni.
3. Theiria : Hei hi thingkung lian thei tak a
ni a, kan ]henawm State leh khawvel ram
dangah hian a awm lo niin a lang.
Theirehmin hi a dumpawl a ni a, a hnuaia
Tarpoline pharhin han sawi thla ta ila, Jam-
ah a ]inin han siam ta ila, a rawng hi en
ringawt pawha ei chakawm ngawih ngawih
a ni a. Hotel changkang dawhkana han set
ngat phei chuan khawvel chil ti put thei tur
hmel a pu a. A man zawng a tlawm lovang
tih hriat sa a ni. Zo-ah leh phaia chin theih a
ni.
- 32 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
Khawvel thei, chu mi ramah an ching
hmasa ber tih mai mai duplicate theite hi
ching lova, Pathianin kan rama a hli a dah,
overseas Market pawha hnawng ngai lo tur,
a original ngat hi chinna chang hre tawh ila
chuan zoram kut hnathawktute chu kan
rethei rei hauh lo ang le. Pathianin heng thei
min pekte hi a cial ngat an ni si a, Israel ang
khan Horticulture, Agriculture Officer-te
hian Lalpa eng nge kan beram tur chu, eng
nge kan Grape tur chu" tiin han ]awng]ai teh
u, heng hi a chhanna chu ni maiin a rinawm.
NIPUI LAIA PURUN CHIN DAN
Lalrinsangi
B.Sc. (Agri.), M.Sc(Agro. Forestry)
Extension Seciion, Dte. of Agri.
Purun hming : Agrifound Dark red :
He Purun chi hi Government of India-
in a siamchhuah leh nipui laia rampuma chin
theih tura a siam a ni. Hemi chi hi India ram
hmun hrang hranga nipui laia chin theih
tura recommend a ni bawk. A bul bawk hi a
sen duk bik a, a bial sawl deuhin, a muk ]ha
a, a rim pawh a na lutuk lo. Chin ]anga Ni
140-145 ah an puitling thei a, hectare
khatah quintal 275-300 a thar theih.
Chin hun : Purun chi hi June thlaah chin tur
a ni, hectare khat atan 8-10 kg a ngai.
A ]iak enkawl dan: Purun chi hi lei chhun
pawn (raised seed bed) ah i tur a ni a., Lei
chhun pawn sang zawng hi chinna hmun tur
a zir leh ruahtui tlak dan a zira tih hniam a
tih san mai tur a ni. Purun chi ina tur bik
hi 15-20 cm vela sanga lei chhun pawn tur a
ni a. Chubaikah 30 cm vela zauvin tui luanna
tur khuar siam kual tur a ni bawk. Hei hi
ruahtui tlak tam laiin tui tam lutuk paih nan
a ]angkai a, khawro laiin hemi khur hi tui
pek nan a hman leh theih bawk. Thlai chi
chinna tura lei kan chhun pawn sir te chu
uluk takin kan siam rem tur a ni. Lei kan
chhun pawn chu 70-75 cm a zau nise, a sei
zawng chu a rem chan dan angin 3-5 km a
sei ni bawk se. Seed bed kan siam zawh,
- 33 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
hnuah kan lei chhun pawna a chung lam
(2-3 cm) chu (F.Y.M) lei]haa khuh tur a ni.
Purun chi chu 5-7 cm inkar hlata chin tur a
ni a, 1-1
𝟏
𝟐
cm aia thukah a chi hi thlak loh
tur. Purun chite chu lei]ha in rual tak leh pan
takin phul leh tur a ni.
Seed bed hi hnah ro emaw buhpawlin
an lo ]iah hmain khuh tur a ni a, an lo ]iah
veleh a khuhna hi lak sawn vat tur a ni. Seed
bed hi a ro loh nan tui ]ha taka pek tur a ni.
Natna hrik te ruahsur lai hian an awm duh
hle a, hemi ven nan hian Purun chi kg khat
chu Thiram emaw Captan 2-3 gm in pawlh
tur a ni a, kan chinna tur lei pawh square
meter khat zelah Captan/Thiram 5 in kan
chawhpawlh bawk tur a ni (Purun chi pack
te hi damdawia sawngbawlsa an nih chuan a
ngailo a ni). Purun kan chinna tur lei chu
Thiram/Captan 0.2 % (2 gm/tui litre khat)
in nili danah kan ti huh bawk ang a, natna a
awm tamna hmunah chuan hetiang
damdawia lei tih huh hi tih zin deuh tur a ni.
Hnim te leh bawlhhlawh te a khat tawkin
tihfai tur a ni bawk. Purun ]iak te hi kar 6-7
hnuah an phun sawn theih a, ruahsur nasa
lutuk lakah heng thlai ]iak tirte hi venhim a
pawimawh a, a chung zarhliahin a ven theih
a, mahse, hei hian hnawng nasa lutuk leh
lum lutuk a siam theih avangin natna a
thleng duh bik a, 75% thleng thlai ]iak a
tichhe thei a ni. Chuvangin ruhsur nasat lai
chauhva a chung zarhliah tur a ni.
Phunsawnna tur hmun siam dan :
Purun phunna tur chu vawi tam tak a lei leh
a, fel taka ]hen a, tuihawk luanna tur te siam
vek tur a ni. A phunna tur hmun hi a zau
zawng 1.25-1.50 m vel a ni tur a ni.
Phunsawn hma karkhatah F.Y.M/Compost
50 tons hectare khatah ]ha taka lei nen
chawhpawlh a ]ha. Tin, phunsawn hma
nikhat emaw nihnihah Calcium ammonium
nitrate 200 kg emaw Urea 100 kg leh S.S.P
300 Kg leh Potassium Sulphate 100 kg
emaw Murate of Potash 100 kg te hectare
khatah pawlh tur a ni. Heng lei]hate pawlh
zawh hnu hian lei chu rual taka siam leh tur
a ni.
Phunsawn : Purun ]iakte chu August thla
laihawl vela phunsawn a, 15 cm a kar hlata
tlar siamin thlai ]iak phun karhlat lam chu
10 cm a ni bawk tur a ni. Phunsawn veleh tui
pek leh vat tur a ni. Phunsawn laia tui an
tlakchham chuan Purunte hi an thi duh bik.
Enkawl zui dan : Purun hi lei chhunga
insiam an nih avangin lei chawhphutin thuk
lutuka chawh loh tur, an tet deuh laiin vawi
2-3 hnim thlawhfai an mamawh a, fur laia
chin an nih avangin hnim lakah ven ngun an
ngai bik a, hnim hlo Stomp hi phunsawn
laiin hectate khatah 3.5 litre hman a ]ha.
Hnim hlo hman chuan phunsawn a]anga Ni
40-45 ah hlo thlawh a ngai ]hin.
Ruahtui a tlak loh chuan August-
October thla chhung Ni 8-10 kar danah tui
pek tur. Purun chinna hmun lei hi vaivut chi
- 34 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
deuh lei a nih chuan Ni 3 danah tui pek tur a
ni. Purun lei chhunga a lo insiam ]an lai hian
hneh taka tui pek tur a ni a, hetih hun
chhunga tui an hmuh ]hat loh chuan Purun a
insiam ]ha thei lovin tharchhuah a tlem duh
bik a ni.
Hectare khatah Urea 100 kg chu
vawihnih thlakhat danah pek tur a ni, a nih
loh chuan CAN hectare khatah 200 kg hman
a ]ha.
Natna leh Rannung laka ven dan :
Purunte rannung laka venhim nan tui litre
750 ah Malathion 750 ml emaw Monocro-
tophos 375 ml pawlh a, karhnih danah kah
tur a ni. Chubakah Sandovit 450 ml emaw
triton pawlh a ]ha bawk.
Natna laka ven nan chuan Dithane
M-45 2.5 kg emaw kavach 2 kg hectare
khatah karhnih dana kah bawk tur a ni.
Heng bakah hian Sandavit 450 ml/hactare
emaw triton pawlh bawk a ]ha a, Purun seng
hma Ni 20 a]angin damdawi te hian kah
tawh loh tur a ni.
Purun seng leh a enkawl dan :
Purunte hi pum ]ha taka insiam tur chuan
thla 3 - 3
𝟏
𝟐
an ngai a, November-December
ah an lo insiam puitling tawh a, mahse, khaw
vawh avangin an ro ]ha lo thei a, hei vang
hian Purun tharchhuahte chu ni reilote nisaa
phova, chumi hnuah a hnahte tan chhum tur
a ni. 2.5 cm vel a hnah bul zuah tel a ]ha.
Purun te hi chawh tlai lutuk a hlauhawm ve
thei a, hei hian a ti thawp ve thei a ni. Purun
chawh hma Ni 10 atangin tui pek tawh loh
tir a ni. Purun thar hnua chhe leh maite ven
nan Purun phunsawn hnu Ni 75 ah Maleic
hydrazide 2000-2500 ppm pek leh kan
chawh hma Ni 10-15 vel a]anga tui pek loh
hian nasa takin a ]anpui a ni. Chumi bakah
purunte a hnahte nena nisaa pho hmasak
phawta a hnahte an ro hnu chauh a dah ]hat
hian, hun rei tak chhe lovin a dah ]hat theih
a ni.
A tlangpuiin hetianga purun enkawl
hian hectare khatah 200-250 qlts. a thar
theih a ni.
- 35 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
INDEGENOUS SOIL AND WATER CONSERVATION
PRACTICES AND AGRONOMIC MEASURES FOR LAND
RESOURCE DEVELOPMENT
Shri. K. KAR
Kulikawn, Mizoram
Soil erosion is a Problem affecting on-farm land. Soil erosion causes loss of valuable
moisture and nutrients every year from our mountain and results formation of fertile-soil in
the flood plains of Bangladesh, Myanmar & neighbouring States. The topsoil is washed away
leading to decline the Crop yields. Downstream River, Lakes, Tanks become silted and thus
reduces their capacity of Water holding, Soil erosion cost farmers and Community of forture.
Information is scarce about the actual cost of Soil erosion and the implications for future
welfare, if Soil is allowed to degrade at a given rate. The Government is placing priority
through various Schemes and Projects of number of development agencies on measures to
control soil and water erosion every year. Now the time is ahead to quantify or assess how
much topsoil we able to arrest through our efforts in our land for the sustainable gain.
Perhaps, increase trend in production and productivity of our land may be the indicator in our
assessment process.
Farmers in our land have developed
effective, indigenous SWC practices. These
indigenous knowledge systems for soil
conservation practices evolved in response
of Agro-climatic, ecological and economic
conditions. Understanding locally prevalent
soil and water conservation (SWC)
indigenous practices and their adoptions are
important for planners and implementers of
sustainable development.
PREVALENT INDIGENOUS SWC
PRACTICES
Indegenous SWC-practices for our climatic
conditions :
a) For low rainfall, Hilly areas :
1) Gully control:
Stone checks on boundary to Harvest
soil.
2) Run off disposal:
Stone bunds/check dam/Anicert.
3) Water harvesting:
Farm ponds Tanks.
4) Moisture Conservation:
Stone mulching, inter culture.
5) Soil Conservation :
Stone bunds on the boundary.
b) For low or medium rainfall areas :
1) Gully Control :
Stone checks to stabilize Gullies.]
- 36 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
2) Run of disposal :
Field to field through stone Waste weirs,
boundary water way, nulas.
3) Water Harvesting :
Percolation tank, Farm Ponds,
Community tanks.
4) Moisture Conservation :
Short-term following.
5) Soil Conservation :
Field bunds with waste weirs,
Field drains with waste weirs, Mulching.
c) For high rainfall (Moderate) :
1) Gully control :
Stone checks on boundary to harvest
soil and reclaim gullies.
2) Run off disposal :
Boundary waterways.
3) Water harvesting :
Farm Ponds, Community tanks.
4) Moisture Conservation :
Inter culture operation.
5) Soil Conservation :
Field bunds with Conservation drains,
pit digging at down slip, grass at boundaries.
d) High Rainfall, Hilly areas :
1) Gully control :
Stone checks on boundary to harvest soil
2) Run off disposal :
Boundary waterways.
3) Water harvesting :
Farm Ponds, Tank (Peroration).
4) Moisture conservation :
Inter culture operation.
5) Soil conservation :
Stone bunds on the boundary (across
the major slope).
Soil and Water Conservation (SWC)
measures in our integrated watershed
development programmes should be based
on existing indigenous knowledge system.
The methods invariable be based on the
local field conditions. To achieve maximum
output and impact for our sustainable land
development our watershed programme
should be flexible to include indigenous and
recommended scientific practices.
The following points need to be
followed in view regarding indigenous SWC
practices :
1) Farmers/Cultivators objectives and
preferences in site specific area regarding
SWC measures should be clearly understood
to that designed action plan is more
appropriate and acceptable.
2) SWC measures with maximum cost
effectiveness should be adopted. Heavy
investment in private lands can never be
propagated.
3) Programme should be planned and
implemented in full participation with
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 37 -
-
Mountain farmers in order to identify, in
advance, acceptable and unacceptable
measures.
4) Education and training regarding
usefulness and effectiveness of scientific
practices (IKS) and acceptaance of scientific
techniques should be avoided.
5) A comprehensive mix of indigenous and
appropriate techniques should be worked
but while finalizing the action plan.
The problem encountered in execution
of SWC measures in our Mountain :
1) Non-involvement and Non-participation
of traditional Institution at grass root level
in planning & execution of SWC measures.
2) Faulty site selection for SWC measures.
3) Time framework and space framework
regarding S WC measures execution ignored
in our Mountain.
4) Undue importance to continuous
trenches deviations in the contour levels
may results in damages causing run off and
soil erosion.
5) Ignoring integration of all relevant SWC
strategies like agronomic and mechanical
measures on ogriculture and non-
agriculture lanss, water management,
conservation forestry techniques in right
and holistic perspective. Generally, undue
emphasis is given on one aspect ignoring
others.
6) Overlooking ground water artificial
recharge and management.
7) More importance given to PPR
development as compares to CPR
development and management.
8) Tendency to promote bio-mass ignoring
biodiversity. Selected and few species of
fodder and plants are promoted.
9) Cost-benefit analysis and social or
technical evaluation systems are yet to be
built in.
10) Neglecting regular maintenance and
repairs of SWC structures.
11) Strategies to change land use (like Agro-
forestry, Agro-horticulture, Silvipasture
development) are not dully emphasized.
12)Neglecting equitable distribution and
sustainability of SWC structures..
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 38 -
-
AGRONOMIC MEASURES FOR SOIL
AND WATER CONSERVATION :
Soil and Water Conservation agronomy
is as important as mechanical measures.
Contour bunding or bench terracing are
commonly adopted on agricultural lands of
soil and water conservation. Generally,
speaking, Soil Conservation agronomic
practices are second line defense against soil
erosion. Mechanical or Engineering
measures are first line of defense to arrest
soil erosion. Soil Conservation agronomic
Practices have to be essentially considered
in Co-ordination with other measures.
Agronomic Practices for Soil & Water
Conservation helps to :-
1) Intercept raindrops and reduce the splash
effects, erosion, increase infiltration.
2) Obtain better intake of Water rate by soil,
by improving the content of the organic
matter and soil structure.
3) Retard and reduce the overload run off
and.
4) Maintain INSITU Moisture.
Crop management practices are
important means of Soil and Water
Conservation in our land. The best Crop
Management is the most intensive and
productive use of the land without causing
degradation. It was suggested by Scientist
Hudson (1957) that the Crop Management
Specifications for good erosion control are
exactly the same as for maximum
production and profit.
The effect of Crop Management factor C
can be visualized by the use of Universal Soil
Loss Equation (USLE) for preventing soil
loss.
A=RKLSCP
The factor of rainfall erosibity (R) and
soil erodibility (K) are controlled only by
manure. The factor length (L) Slope (S) and
Management (P) may have varies values of 1
under the worst conditions and at most be
reduced to 0.50 through ideal soil and water
conservation measures. The effectiveness of
Crop Management, the soil loss from the
problem area can be reduced to 1/50th of
its pretreatment value. It can easily be
stated that a Conservation of agronomic
practice is 10 to 25 times more effective
than other factors.
The Agronomic measures for Soil &
Water Conservation depends on various
factors/components as :
a) Choice of Crops :
Erosion permitting Crops or erosion
resistant Crops.
b) Use of cover Crops :
Crop canopy the cover crop. The soil loss
is governed by the amount of exposed land
surface, Good Crop cover or canopy gives a
protective Umbrella to the land.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 39 -
-
c) Root factors :
Plant roots are best binding factors of
Soil Grasses. Legumes have immense role in
improvement of Soil structures and help in
bingding of Soil particles.
d) Land preparation :
It influances intake rainwater,
obstruction to surface flow and rate of soil
erosion, appropriate technique sustainable
to site condition will reduce soil & water
erosion.
e) Sowing time :
Sowing date and correct seed rates are
the backbone for a good stand and Crop
Cover.
Proper time selection for sowing will
leads for higher production and protection.
f) Contour Farming :
Contour Farming reduces soil loss &
conserve moisture (rain fed), conserve soil
fertility and increase crop yields. On step
slopes under high rainfall conditions,
contour farming alone can cause more harm
than benefits. This will be breakage of ridges
and as the water flows downwards,
cumulative flow increases.
This may cause serious gully formations.
Under such situations, the contour farming
should be supplemented by other measures
like terracing or bunding.
g) Strip Cropping :
It consists of growing strips of various
types of crops. In strip cropping included
numerous agronomic practices that prevent
erosion, build up soil fertility and improve
the land capability.
h) Crop Geometry :
Optimum plant population and cropo
geometry are equally important to have
optimum crop cover. Denser plant popula-
tion may be better from SWC point of view.
i) Mulching :
Mulching of opened land surface is
achieved by spreading stubble, trash or any
other vegetation. The objective of mulching
are to :
i) Minimize splash influence of raindrop.
ii) Reduce evaporation.
iii) Increase absorption of rainfall.
iv) Obstruct surface flow, retarding erosion.
v) Reduce excessive heating.
vi) Allow micro-biological changes to occur
at optimum temperature.
j) Mixed Cropping :
Mixed Cropping is a practice growing
more than one mixed crop in the field
simultaneously. Mixed cropping results into
continuous and better cover of the land, god
protection from the beating action of the
rain, almost complete protection against soil
erosion and the assurance one or more
crops to the farmer.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 40 -
-
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
The roots of various species in a mixed
crop fixed at different depths in the soil.
k) Organic manures & green manures
This is not only supply plant food
elements like fertilizers but also helps in
improving soil's physical condition.
l) Crop residue management :
Crops residues, which are generally left
in the field after harvesting, can have
tremendous influance of Soil & Water Con-
servation. Crop residues acts as a barrier for
soil erosion and water run off.
m) Grass :
Inclusions of grasses in crop rotation can
be proved to reduce soil loss.
n) Vegetative hedges & buffers (A gave,
vativer, Ipomoea, Cymeopogh).
This may be placed on existing field
bunds and are having role for Soil & Water
Conservation.
The Soil and Water Conservation
practices couple with construction of
rainwater harvesting structures of in-situ-
conservation, agronomic measures as stated
should be extended in our integrated
watershed project areas (IWDP),
INTODELHNA Project areas, JFM areas.
These efforts would not only assist in SWC
but also will enhance the production and
productivity of our land towards sustainable
gain for the well being ofour Mountain
People.
The paper on the subject “Indigenous Soil and Water Conservation practices and agronomic
measures for land resource development” have been contributed on the occasion of “land
resource conservation week” from 14
th
Nov. to 20
th
Nov. 2003 by Shri K. Kar, M. Hyd (watershed
management), Deputy Conservator of Forest, working at present Divisional Forest Officer, Forest
Protection Division, Environment & Forest Department, Mizoram, Aizawl.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 41 -
-
KEIMAHNI
‘A’ PROMOTION ETC:
1. Pu Rohmingthanga Colney, SDAO Champhai chu D.A.O Champhaiah a kaisang a, kan
lawmpui em em a ni.
2. Heng kan thawhpui SAS-II te hi SAS-I ah an kaisang a, kan lawmpui em em a ni:
i. Pu Lalramliana AEO Thingdawl Circle
ii. Pu Kapnghilhlova AEO Directorate of Agriculture & M.I, Aizawl.
iii. Pu Zosangzuala AEO DAO Office, Champhai.
‘B’ TRANSFER & POSTING :
Sl.No. Name & Designation Place of Transfer & Posting
1. Pu Laithanzuala, SDAO SDAO Lunglei.
Bilkhawthlir
2. Pu Zoramthanga, SDAO SDAO, Bilkhawthlir
Lunglei
3. Pi Lalthanpuii, Assistant R.D. Secretariate.
Directorate of Agriculture, Aizawl.
‘C’ PENSION :
1. Pu R. Thansanga, Director of Agriculture (R&E) chuan ram leh Agriculture Department
tan a hnathawh chhuah tam tak leh ]ha tak takte a hnutchhiah hnuin Ni 31.12.2003 khan
pension in min lo chhuahsan ta a, amah hi kan ui em em a ni. ‘Zoram Loneitu’ hming
chherchhuak a, ]hahnemngai taka loneitute chhiar tur buatsaih saktu a ni a, AGOSA
dinchhuaktu leh AGOSA President hun rei tak lo ni tawh a ni bawk.
2. Pu C. Lalrinliana, AEO, DAO Office, Aizawl chu Ni 31.12.2003 khan pension in min
chhuahsan ta bawk. Agriculture Department tan a theihtawpa Kum 40 chuang hna lo thawktu
a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 42 -
-
‘D’ SUNNA :
Heng kan thawhpuite hian vanduaithlak takin min lo boralsan ta a, anmahni kan ngai
em em a. An chhungte kan tuarpui em em a ni. Pathianin thlamuanin awmpui zel se kan duh a
ni.
1. Pu Robuanga (Buangpuia) Group ‘D’ Directorate of Agriculture & Minor irrigation
(21.10.2003)
2. Pu R. Ronghaka, AAI, DAO Office, Aizawl (3.12.2003)
3. Pu Lalchhawna, Group ‘D’, D.A.O Office, Aizawl.(7.12.2003)
4. Pu B. Saizinga, VFA, ITC Hnahthial (12.12.2003)
‘E’ PAWIMAWH DANG :
1. AGRICULTURE DEPARTMENT-IN MINISTER THAR KAN NEI :
Agriculture Department chuan Minister thar - Pu H. Rammawi kan nei ta a; kan Minister thar
hian ]an lak a tum hle a. Mizoram ei leh bara kan lo intodelh theihna turin thawktute, loneitu
ten ]an lak uar sauh sauh a ]ul dawn a ni.
2. Pi Lalparliani chuan Agriculture Secretariat-ah Under Secretary hna a rawn zawm thar
ta bawk.
3. NATIONAL LAND RESOURCE CONSERVATION WEEK :
Ni 14.11.2003 - 20.11.2003 inkar chhung khan National Land Resource Conservation
Week Mizoram pumpuiah hman a ni. Ni 14.11.2003 (11 :00 A.M) khan Agriculture Conference
Hall-ah Week hawnna Function neih a ni a, Pu Aichhinga, Agriculture Minister-in a hawng a ni.
He week hawnna inkhawmah hian Agriculture Department a]ang te, Horticulture Department
a]ang te, A.H & Vety Department ]ang te, Soil & Water Conservation Department a]ang tein
Officers leh Staffte an lo kal khawm a, Agriculture Commissioner - Pu R. K. Thanga'n he
function hi a kaihruai a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 43 -
-
Agriculture Districts leh Sub-Division-ah te he week hman ]angkai theih dan inzirtir in,
Banner, Mizoram pumpuiah tar a ni. He National Land Resource Conservation Week thupui
(theme) chu “Our Land, Our Future”, tih a ni.
4. EXCHANGE VISIT OF FARMERS TOUR :
Mizorama Progressive Farmers thlan chhuahte chu Officers fel tak tak ten hruaiin
Exchange Visit of Farmers Tour an nei a. He Exchange visit of Farmers Tour Programme hi
Govt. of lndia bultum leh pawisa min rawn peka neih a ni. Exchange Visit of Farmers Tour
neihna hmun te chu :
1. Meghalaya
2. Sikkim
3. Arunachal Pradesh
Exchange Visit of Farmers Tour-a kalte hian nuam an tiin, Agriculture lama hmasawnna
tur an chharchhuak ]ha hle a ni.
AGRI MAG ZORAM LONEITU Oct. Dec. 2003
2003
- 44 -
-